ΚΟΥΛΟΥΜΑ:"Η φτώχεια θέλει καλοπέραση"

Με το σκεπτικό ότι "η φτώχεια θέλει καλοπέραση", παρά το ΔΝΤ, τα μέτρα και τις περικοπές, χιλιάδες Έλληνες ετοιμάζονται να αφήσουν για μία μέρα στην άκρη τα προβλήματα και να γιορτάσουν την αποκριά.

Καρναβάλι: 

Η αρχαιότερη Ελληνική εορτή

Ως γνωστόν η γονιμότητα αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της λατρευτικής πρακτικής στα πλαίσια της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας. Η γονιμότητα της Φύσης, για την ικανοποίηση των αναγκών του καρποσυλλέκτη, του κυνηγού και του αλιέα, η γονιμότητα των αγρών, για την ανταμοιβή του μόχθου του καλλιεργητή, η γονιμότητα των κοπαδιών, για τη διατήρηση και την αύξηση του ζωντανού πλούτου του κτηνοτρόφου, η γονιμότητα τέλος των ανθρώπων, για την αύξηση και την διαιώνιση των κοινωνιών.

Με το κριτήριο λοιπόν της γονιμότητας ερμηνεύεται εύκολα όλος εκείνος ο διάχυτος ερωτισμός της Ελληνικής Μυθολογίας - πάμπλουτης αυτής ποιητικής έκφρασης της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας η οποία αποτυπώνεται σε κάθε μορφή της αρχαίας Ελληνικής Τέχνης - εφόσον ο θεοποιημένος Έρως είναι αυτός που διασφαλίζει την πολυπόθητη και πολύμορφη γονιμότητα διαμέσου της χαράς και της ηδονής της ερωτικής συνεύρεσης.

Εν τέλει η βιωματική εμπειρία του Έλληνα ανθρώπου ότι όλα γύρω του δια του Έρωτος γεννιώνται και αναγεννιώνται, του υπαγόρευε την πεποίθηση πως όχι μόνον τα όντα του άμεσου περιβάλλοντός του αλλά και ο κόσμος ολόκληρος, το Σύμπαν, αποτελεί το σύνολο των καρπών αέναων ερωτικών πράξεων - έλξεων, συμμίξεων και γεννήσεων - πεποίθηση η οποία ειδωμένη ποιητικά και συμβολικά όχι μόνον δεν διαψεύθηκε αλλά αντίθετα επιβεβαιώθηκε από τη σύγχρονη επιστήμη, τα ογκώδη θεμέλια της οποίας έθεσε ο Ελληνικός Πολιτισμός.

Ως εκ τούτου ο Έρως, ως έννοια και ως πρακτική, ως έκφραση και ως εκδήλωση, ελλοχεύει σε κάθε πτυχή της Ελληνικής Κοσμοαντίληψης και κυριαρχεί σε όλα τα πεδία της Ελληνικής Θρησκείας. Τα πάντα έλκονται δια του Κάλλους και πάντα σμίγουν ηδονικά και γεννούν τους καρπούς των ερώτων τους. Εάν λοιπόν έχουμε κατά νου τη θεμελιώδη σημασία του Έρωτα στη δομή της Ελληνικής Κοσμοαντίληψης, μπορούμε πλέον να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε οποιαδήποτε επιμέρους έκφραση του αρχαίου Ελληνικού βίου αλλά και να αναγνωρίσουμε τις παραφυάδες εκείνες, οι οποίες, αν και αλλοιωμένες συχνά εκ πρώτης όψεως, εντούτοις διατηρούνται ακόμη διαμέσου των αιώνων και ερήμην των μισελληνικών διώξεων και κατατρεγμών, και αναπαράγονται γεμάτες σφρίγος και νεανικό παλμό. Μια από τις παραφυάδες αυτές, η παλαιότερη κατά την ταπεινή μου γνώμη, η οποία επιβιώνει και αναπαράγεται σε ετήσια βάση είναι η γιορτή του Καρναβαλιού.

Καρναβάλι λοιπόν... Ή «Κάρνα» - «βάλι». Προφανώς είναι μια σύνθετη λέξη. Ποιά είναι όμως η προέλευση των δύο αυτών συνθετικών;

Ας ανοίξουμε τον Όμηρο. Σε πάμπολλους στίχους τόσο της Ιλιάδας όσο και της Οδύσσειας (Θ 306, Π 392, ε 376, θ 92, ι 140, υ 75 κ.α.) συναντάμε τη λέξη «καρ» και τα παράγωγά της. Η λέξη αυτή σημαίνει «κεφάλι» και σύγχρονη επιβίωσή της είναι βεβαίως η «κάρα». Εάν τώρα προσθέσουμε και το ευφωνικό «ν» στην ομηρική λέξη «καρ», φτάνουμε κιόλας στη λέξη «κάρνος». Τι σημαίνει η λέξη αυτή;

Η Ελληνική Μυθολογία μας πληροφορεί ότι ο Κάρνος ήταν κάποιος μάντης του ΘεούΑπόλλωνα από την Ακαρνανία, τον οποίο σκότωσε ο Ηρακλείδης Ιππότης, ο γιος του Φύλαντος. Οι συγγενείς του Ιππότου μάλιστα αναγκάστηκαν στη συνέχεια να προσφέρουν πλούσιες θυσίες στον Απόλλωνα προκειμένου να εξευμενίσουν την οργή του για τον φόνο του Κάρνου. Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει τον Κάρνο και ως Κριό (Λακωνικά 13, 4) γεγονός που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι η λέξη «κάρνος» σημαίνει «κριός».

Κάρνος ονομαζόταν επίσης κι ένας αρχαιότατος ποιμενικός, κριόμορφος και ιθιφαλλικός Θεός των Πελοποννησίων, προστάτης της γονιμότητας, άγνωστος ίσως σήμερα στους περισσότερους αλλά αντίστοιχος περίπου με τον γνωστότερο Πρίαπο του Ελλησπόντου. Ουσιαστικά δηλαδή ο Κάρνος ήταν ένας γονιμοποιητικός Θεός, τόσο των Λακώνων όσο και των Μεσσηνίων, πριν από την επικράτηση των Δωριεών στη νότια Πελοπόννησο, ενταγμένος στην χορεία των ζωόμορφων θεοτήτων οι οποίες, σύμφωνα με την ιστορία των θρησκειών, προηγήθηκαν των ανθρωπόμορφων.

Από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «Κάρνειος» παράγεται στον πληθυντικό η ονομασία της εορτής «τα Κάρνεια»,(σ.σ διαβάστε το άρθρο μας: Κάρνεια - Η γιορτή των Λακεδαιμόνων προς τιμή του Κάρνειου Απόλλωνα) η οποία κατά τους ιστορικούς χρόνους τελείτο σε όλες τις δωρικές πόλεις προς τιμή του Καρνείου Απόλλωνος. Εορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα στο Γύθειο, στο Οίτυλο και στα Λεύκτρα της Λακωνίας, στη Καρδαμύλη και στις Φαρές Μεσσηνίας, στην Σικυώνα της Κορινθίας, στο Άργος της Αργολίδος και προπάντων στο Ιερό Άλσος με τα κυπαρίσσια, το λεγόμενο Καρνάσιον ή Καρνειάσιον στη μεσσηνιακή Οιχαλία. Το Άλσος αυτό βρισκόταν δίπλα στην όχθη του ποταμού Χάραδρου και το κοσμούσαν τα περικαλλή αγάλματα του Κριοφόρου Ερμού, της Αγνής (τοπική ονομασία της Περσεφόνης) και του Καρνείου Απόλλωνα (βλ. Παυσανίας Μεσσηνικά 2,2). Οι εορταστές μεταμφιέζονταν όλοι και συμμετείχαν σε μυστήρια παρόμοια με εκείνα της Ελευσίνας, τα οποία κατά την μυθολογική παράδοση ίδρυσε ο Ελευσίνιος Καύκων, ο γιος του Κελαίνου, ενώ κατά το πέρας της γιορτής γινόντουσαν πάνδημα συμπόσια και «πανηγυρισμοί»!

Όσον αφορά την καταγωγή του Καρναβαλιού αρκετοί ανοιχτόμυαλοι ερευνητές, ημεδαποί τε και αλλοδαποί, αρχίζουν να εγκαταλείπουν πλέον στις ημέρες μας τις θεωρίες περί του «χορού του κρέατος» ή της «απόσυρσης του κρέατος», παρεπόμενες της χριστιανικής απόκρεω, και αποδίδουν τη μεγάλη γιορτή της γενικευμένης εαρινής λαϊκής ευωχίας σε εθιμικές επιβιώσεις διονυσιακών τελετών. Οι φίλοι αυτοί, παρόλο που πορεύονται προς τη σωστή κατεύθυνση, τελικά σφάλουν. Διότι το Καρναβάλι είναι μεν επιβίωση αρχαίων Ελληνικών θρησκευτικών γονιμοποιητικών τελετών, όχι όμως των διονυσιακών αλλά των απολλώνιων.

Πάμε τώρα στο δεύτερο συνθετικό της λέξης «Καρναβάλι».

Κατ' αρχήν το επίρρημα «βάλλε» ή «άβαλε» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «είθε» και «μακάρι». Έπειτα, μερικές από τις δεκαπέντε και πλέον σημασίες του ρήματος «βάλλω» έχουν την έννοια του «στρέφω», «σείομαι πέρα δώθε», «ελαύνω», «φορώ», «προκαλώ», «ρίπτομαι» αλλά και... «φωτίζω».

Από εδώ κι έπειτα περνάμε στο ρήμα «βαλλίζω» που σημαίνει «χοροπηδώ», στα ουσιαστικά «βαλλισμός» δηλαδή «πηδηχτός χορός».

Με βάση τα προηγούμενα θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι:

Μια έκφραση του τύπου «καρνάβαλε», θα μπορούσε να σημαίνει «είθε Θεέ Κάρνε» να εκπληρώσει τις γονικοποιητικές μας προσδοκίες για την αύξηση των γεννημάτων μας.

Μια έκφραση του τύπου «καρναβάλλω» θα μπορούσε να σημαίνει «στρέφομαι ή σείομαι πέρα δώθε», κατά την διάρκεια της σχετικής εορτής, πρός τιμή του Θεού Κάρνου ή του Καρνείου Απόλλωνα.

Μια έκφραση του τύπου «καρναβαλίζω» θα μπορούσε να σημαίνει ότι «χοροπηδώ» στο πανηγύρι του Κάρνου, φορώντας τα κέρατα του Θεού ή το κριόμορφο προσωπείο του.

Κάθε γωνιά και ένα γλέντι

Αποκριάτικα έθιμα 

από τη Θράκη έως την Κρήτη

Αθήνα 

Κάθε γωνιά της χώρας και ένα αποκριάτικο γλέντι με παραδόσεις που αναβιώνουν κάθε χρόνο και έθιμα που μετρούν αιώνες ζωής. Η Καθαρά Δευτέρα γιορτάζεται με μοναδικό τρόπο σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, αποδεικνύοντας ότι η παράδοση στη χώρα μας παραμένει αναλλοίωτη.

Στην Αθήνα υπάρχει πάντα η λύση του Φιλοπάππου και του πετάγματος χαρταετού 

Αν όμως το τριήμερο σας βρει εκτός Αθηνών, μια σειρά από έθιμα σε όλη την Ελλάδα – άλλα παμπάλαια και άλλα νεότερα – είναι εκεί για να σας διασκεδάσουν. 

Καρναβάλια, μεταμφιέσεις και... αισχρολογίες για την Κυριακή της Αποκριάς. Σαρακοστιανά, χαρταετοί αλλά και σε μερικές περιπτώσεις συνέχιση του Καρναβαλιού και των μεταμφιέσεων την Καθαρά Δευτέρα. 

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ - Γαλαξίδι 

Αλευρομουτζουρώματα

Αν βρεθείτε στο Γαλαξίδι το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας δεν αποκλείεται να πιστέψετε ότι οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης δουλεύουν σε ανθρακωρυχεία ή σε αλευρόμυλο. Κι αυτό γιατί το απόγευμα έχουν προηγηθεί τα αλευρομουτζουρώματα. Ντόπιοι χωρίζονται σε ομάδες που πετούν η μία στην άλλη αλεύρι και χρωματιστή σκόνη.

Οι παρέες, που αποτελούνταν μόνο από άντρες, κατέβαιναν στην προκυμαία με δυο σακούλες στους ώμους. Η μία είχε αλεύρι και η άλλη χαρτοπόλεμο.

Τα πολεμοφόδια συμπληρώνονταν με λουλάκι ή βερνίκι παπουτσιών. Απαραίτητη προϋπόθεση για να συμμετέχει κανείς στον “πόλεμο” που ακολουθούσε ώστε να μην πάθει ψυχοπλάκωμα ήταν να φορά παλιά και αχρείαστα ρούχα, καθώς το πιο συνηθισμένο ήταν τα ρούχα αυτά να ήταν άχρηστα στο τέλος της ημέρας. Το Γαλαξίδι γέμιζε τις ημέρες εκείνες από μουσικές. Στα καφενεία γινόταν γιορτή και οι ντόπιοι μουσικοί ξεσήκωναν τον κόσμο με τους ρυθμούς τους και έδιναν το έναυσμα για γλέντι μέχρι πρωίας.

Θήβα 

Ο Βλάχικος Γάμος

Εθιμο που έφεραν οι Βλάχοι που μετακόμισαν στην πόλη της Βοιωτίας από την περιοχή του Ασπροπόταμου στην Πίνδο. Ουσιαστικά πρόκειται για διακωμώδηση του γάμου με τον ρόλο της νύφης να παίζεται από άντρα. Κυριαρχούν παντού οι αισχρολογίες, οι υπερμεγέθεις φαλλοί, οι διάλογοι με βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπέθερων». Έθιμο που έχει τις ρίζες του στην προχριστιανική εποχή. «Το έθιμο γίνεται στην πόλη μας από το 1830. Κάποια στιγμή τον ρόλο της νύφης άρχισε να παίζει γυναίκα... Όμως εδώ και 4 χρόνια έχουμε επαναφέρει την πρωταρχική μορφή» λέει ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου βλάχικου γάμου Θήβας Νεκτάριος Χατζηδούρος. Κορυφαία στιγμή του εθίμου ο κυκλικός «χορός του πεθαμένου». 

ΘΕΣΣΑΛΙΑ - Τύρναβος 

Μπουρανί

Μετά τη βραδινή καρναβαλική παρέλαση της Κυριακής την επόμενη μέρα ακολουθεί το Μπουράνι. Άνδρες και γυναίκες συγκεντρώνονται κοντά στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, όπου παρασκευάζουν το «μπουρανί», μια αλάδωτη σούπα με σπανάκι, τσουκνίδα, ραδίκι και ξίδι. Έπειτα, το σερβίρουν και στο τέλος του φαγητού, το γλέντι φουντώνει. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται αθώο για τα αποκριάτικα στάνταρντ. Όμως χωρίς να το πάρετε χαμπάρι θα βρεθείτε περιτριγυρισμένοι από τεράστια φαλλικά σύμβολα και ανθρώπους που βωμολοχούν.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ

Καλόγερος

Θρακιώτικο έθιμο με έντονο θεατρικό στοιχείο. Μεταφέρθηκε και σε άλλες περιοχές (Δράμα, Πιερία) στις οποίες μετοίκησαν Θρακιώτες. Τα πρόσωπα είναι δύο καλόγεροι, η «Μπάμπω» με το εφταμηνίτικο παιδί της, δύο νύφες (τις υποδύονται νεαροί άντρες), δύο κατσίβελοι και δύο χωροφύλακες. Η δράση είναι καταιγιστική. Ο ένας Καλόγερος ξαφνικά θέλει να νυμφευθεί και βρίσκει τη νύφη. Ο άλλος Καλόγερος - κουμπάρος τον σκοτώνει και η νύφη θρηνεί. Κάποια στιγμή ο Καλόγερος ανασταίνεται. Ο δαίμων της φύσεως φονεύεται σε ακμαία ηλικία για να μη πεθάνει από γεροντικό μαρασμό και ανασταίνεται. «Το τελευταίο μέρος είναι τελετουργική εικονική άροση - όργωμα μπροστά στην εκκλησία με καινούργιο αλέτρι και ζυγό καθώς και σπορά, πράξη ομοιοπαθητικής μαγείας, που μας μεταφέρει ακόμη και σε προ διονυσιακές τελετές» επισημαίνει η Αικατερίνη Πολυμέρου - Καμηλάκη, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Καστοριά 

Ο Χάσκαρης και οι Μπουμπούνες

Την Κυριακή της Αποκριάς η Καστοριά τυλίγεται στις… φλόγες, αφού γίνονται οι Μπουμπούνες. Έθιμο που από τη λατρεία της φωτιάς, στην οποία αναφέρεται, «προδίδει την προχριστιανική καταγωγή του». Ένα ακόμη έθιμο, είναι ο «Χασκάρης». Κάποιος δένει στην άκρη ενός πλάστη ένας αυγό και το γυρίζει από στόμα σε στόμα. Όποιος καταφέρει να αρπάξει πρώτος το αυγό κερδίζει.

ΚΡΗΤΗ - Ρέθυμνο 

Το κλέψιμο της νύφης 

Την Παρασκευή γίνεται η μεγάλη καρναβαλική παρέλαση, η μεγαλύτερη της Κρήτης. Την Καθαρά Δευτέρα σε δύο χωριά της περιοχής, το Μέρωνα και το Μελιδώνι αναβιώνουν μια σειρά από έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης και το μουτζούρωμα. Φυσικά το κρασί ρέει άφθονο.

ΑΙΓΑΙΟ - Σκύρος 

Ο Γέρος και η Κορέλα

Είναι η ώρα του Γέρου και της Κορέλας, των δύο μεγάλων πρωταγωνιστών των σκυριανών Αποκριών. Η μεταμφίεση του Γέρου περιλαμβάνει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και δεκάδες κουδούνια που μπορεί να φτάσουν και τα 50 κιλά. Η ντάμα του η «Κορέλα» είναι ντυμένη με παραδοσιακή σκυριανή στολή και χορεύει συνεχώς γύρω του. Σύμφωνα με την παράδοση το έθιμο προήλθε από κάποια θεομηνία η οποία σκότωσε όλα τα ζώα του νησιού. Ο τσοπάνης ζώστηκε τα κουδούνια των ζώων και κατέβηκε στο χωριό να ειδοποιήσει τους υπόλοιπους.

Κάρπαθος 

Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων

Στην Κάρπαθο, ο εορτασμός της Αποκριάς εκλαμβάνει μορφή απόδοσης άτυπης δικαιοσύνης. Και τούτο διότι, λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων! Ορισμένοι εκ των κατοίκων προβαίνουν σε άσχημες χειρονομίες. Αμέσως, συλλαμβάνονται από και οδηγούνται στο Δικαστήριο ενώπιον του Καδή. Εκεί, τους κατηγορίες απευθύνονται ξεκαρδιστικές κατηγορίες.