Η ιστορία και πολιτισμός της Κύπρου θεωρούνται από τους αρχαιότερους στον κόσμο. Τα πρώτα σημάδια του πολιτισμού ανιχνεύονται σε αρχαιολογικές ανασκαφές που χρονολογούνται στην 7η χιλιετία π.Χ. Το πλούσιο πολιτιστικό τοπίο της Κύπρου περιλαμβάνει εκατοντάδες αρχαιολογικούς χώρους διασκορπισμένους σε όλη την έκταση του νησιού, που εκπροσωπούν διάφορες ιστορικές περιόδους στην εξέλιξη της Κύπρου.
Η ανακάλυψη του χαλκού στην Κύπρο κατά την 3η χιλιετία π.Χ. έφερε πλούτο στο νησί και αναπτύχθηκε το εμπόριο. Ωστόσο, παρόλο που γεωγραφικά η Κύπρος βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, Ευρώπης, Ασίας και της Αφρικής και αποτελεί ένα σημείο συνάντησης των μεγάλων πολιτισμών του κόσμου, η Κύπρος ανέπτυξε και διατήρησε για αιώνες, δικό της πολιτισμό. Παρέμεινε ένα κέντρο του Ελληνικού πολιτισμού με ελληνιστικές, ρωμαϊκές, βυζαντινές, γαλλικές, ενετικές, οθωμανικές και βρετανικές επιρροές.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου είναι επιφορτισμένο με τη διαχείριση, τη συντήρηση, προστασία και διατήρηση της πλούσιας αρχαιολογικής κληρονομιάς του νησιού. Οι δραστηριότητές του περιλαμβάνουν τομείς όπως οι ανασκαφές και η διατήρηση των ευρημάτων, η διατήρηση των αρχαίων μνημείων, η προστασία της εκκλησιαστικής τέχνης, η αποκατάσταση των κτιρίων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, κλπ. Ο στόχος όλων αυτών των δραστηριοτήτων είναι η προβολή της μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού.
Παράλληλα και συμπληρωματικά με τις αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται, καταβάλλονται προσπάθειες για συντήρηση και προστασία των αρχαίων μνημείων και των αρχαιοτήτων. Αυτό περιλαμβάνει την ανοικοδόμηση και / ή τη συντήρηση των αρχαίων θεάτρων, ιερών, κάστρων, εκκλησιών και άλλα μνημείων κάθε είδους, καθώς και κινητών ευρημάτων, χειροτεχνιών, εικόνων, αντικειμένων της θρησκευτικής και λαϊκής τέχνης που χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή.
Το Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία στεγάζει την πιο πλούσια και πιο αντιπροσωπευτική συλλογή κυπριακών αρχαιοτήτων στο νησί. Στους εκθεσιακούς του χώρους μπορεί κανείς να δει μερικά από τα πιο σημαντικά κομμάτια της Κυπριακής τέχνης και να σχηματίσει μια σφαιρική εικόνα για τον Κυπριακό πολιτισμό από τα νεολιθική περίοδο έως τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Υπάρχουν, επίσης, αρχαιολογικά μουσεία σε όλες τις πόλεις, δύο τοπικά μουσεία στην Επισκοπή (Λεμεσός) με τις αρχαιότητες του Κουρίου και στα Κούκλια (Πάφου) με τις αρχαιότητες της Παλαιπάφου, Μουσεία Λαϊκής Τέχνης στη Γεροσκήπου, Λεύκαρα και Φικάρδου και Εθνολογικό Μουσείο (Αρχοντικό Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου) στη Λευκωσία.
Τα περισσότερα από τα αρχαία μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού είναι ανοικτά για το κοινό και οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν ξενάγηση.
Τα αρχαία θέατρα έχουν αποκατασταθεί πλήρως και διατίθενται για πολλές θεατρικές, χορευτικές, μουσικές και άλλες παραστάσεις.
Εκπροσωπευτικές συλλογές κινητών αρχαιοτήτων της Κύπρου αποστέλλονται για έκθεση στο εξωτερικό. Κυπριακές αρχαιότητες αποτελούν επίσης αντικείμενο επιστημονικής μελέτης διεθνών συνέδριων και σεμιναρίων που σχετίζονται με την αρχαιολογία.
Ένα από τα επιτεύγματα του Τμήματος Αρχαιοτήτων είναι η ένταξη, το 1980, των αρχαιοτήτων της Παλαιπάφου (Κούκλια) και Νέας Πάφου (Κάτω Πάφος) στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Το 1986 εννιά βυζαντινές εκκλησίες που βρίσκονται στην περιοχή του Τροόδους, εκείνες του Αγίου Νικολάου της Στέγης στην Κακοπετριά, του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στον Καλοπαναγιώτη, η Παναγία του Μουτουλλά στον Μουτουλλά, του Αρχάγγελου στον Πεδουλά, η Παναγία της Ποδίθου στη Γαλάτα, του Σταυρού του Αγιασμάτι στην Πλατανιστάσα και της Παναγίας της Ασίνου κοντά στο χωριό Νικητάρι συμπεριλήφθηκαν επίσης στην Λίστα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Πολιτιστική ζωή στην Κύπρο
Υπάρχει ένα έντονο και ενεργό ενδιαφέρον στην Κύπρο για την προώθηση της δημιουργικότητας στον τομέα των Γραμμάτων και των Τεχνών και την ενίσχυση της πολιτιστικής συνείδησης.
Τόσο η Κυβέρνηση όσο και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις αποδίδουν μεγάλη σημασία και προτεραιότητα στην ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού στην πολιτιστική ζωή του νησιού, επιδιώκοντας παράλληλα και την προβολή των πολιτιστικών επιτευγμάτων της Κύπρου στο εξωτερικό, προκειμένου να αναδειχθεί η σύνδεση του Κυπριακού πολιτισμού με τις ξένες κουλτούρες.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προώθηση της λογοτεχνίας, της μουσικής, του χορού (μοντέρνου και κλασικού), των εικαστικών τεχνών και του κινηματογράφου. Επιπλέον ένα ειδικό φεστιβάλ τεχνών («Τα Κύπρια») διοργανώνεται κάθε χρόνο με σκοπό την αναβάθμιση του καλλιτεχνικού κινήματος του νησιού και την προβολή των δεσμών της Κυπριακής τέχνης με τον διεθνή πολιτισμό. Από το 1993, έτος έναρξης του εν λόγω φεστιβάλ, αυτό έχει γίνει θεσμός που κατέστησε την υψηλής ποιότητας τέχνη προσιτή στο ευρύτερο κοινό. Οι διάφορες παραστάσεις περιλαμβάνουν: θεατρικές παραστάσεις, μπαλέτο, όπερα, μουσική. Μαζί με διεθνούς φήμης καλλιτέχνες, στο φεστιβάλ συμμετέχουν και Κύπριοι καλλιτέχνες οι οποίοι έχουν διακριθεί στο εξωτερικό.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ 13 ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ UNESCO
1980, Πάφος, Χώροι της Παλαιπάφου και Νέα Πάφος, από το 12ο αιώνα π.Χ. έως 5ο μ.Χ.:
Η Πάφος κατοικήθηκε από τη Νεολιθική Εποχή, ήταν ένας τόπος λατρείας της Αφροδίτης και άλλων προϊστορικών θεοτήτων της γονιμότητας. Σύμφωνα τη μυθολογία, η Πάφος ήταν ο τόπος γέννησης της Αφροδίτης, όπου ο ναός της χτίστηκε από τους Μυκηναίους τον 12ο αιώνα π.Χ. Τα ερείπια των ανακτόρων, των κάστρων, των θεάτρων και των τάφων είναι αυτά που συναποτελούν την εξαιρετική αρχιτεκτονική και ιστορική αξία της Πάφου. Τα μωσαϊκά της Νέας Πάφου θεωρούνται από τα πιο όμορφα στον κόσμο.
Τοιχογραφημένες εκκλησίες στην περιοχή του Τροόδους σε Λευκωσία και Λεμεσό:
Η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς δήλωσε ότι αυτές οι εκκλησίες αποτελούν εξαιρετικά μνημεία του βυζαντινού πολιτισμού, ότι είναι καλά διατηρημένα παραδείγματα της αγροτικής θρησκευτικής αρχιτεκτονικής και ότι παρέχουν τα αποδεικτικά στοιχεία της σχέσης μεταξύ ανατολικής και δυτικής χριστιανικής τέχνης. Η αρχιτεκτονική αυτών των μικρών εκκλησιών που είναι μοναδική, συναντάται μόνο στην οροσειρά του Τροόδους. Το εσωτερικό -και σε πολλές περιπτώσεις μέρος και του εξωτερικού – των εκκλησιών αυτών είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες και αγιογραφίες απαράμιλλης καλλιτεχνικής ποιότητας.
1985, Κακοπετριά, Εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης, 11ος αι.
1985, Καλοπαναγιώτης, Μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, 11ος αι.
1985, Νικητάρι, Εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, 12ος αι.
1985, Λαγουδερά, Εκκλησία της Παναγίας του Άρακος, 12ος αι.
1985, Μουτουλλά, Εκκλησία της Παναγίας, 13ος-14ος αι.
1985, Πεδουλάς, Εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, 15ος αι.
1985, Πελένδρι, Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, 13ος-15ος αι.
1985, Γαλάτα, Εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου, 16ος αι.
1985, Πλατανιστάσα, Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι, 15ος αι.
2001, Παλαιχώρι, Εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα), 16ος αι.
1998, Χοιροκοιτία, Νεολιθικός Οικισμός της Χοιροκοιτίας, 7ος - 4ος αι. π.Χ.:
Ο νεολιθικός οικισμός της Χοιροκοιτίας που τοποθετείται ιστορικά στον 7ο – 4ο αι. π.Χ., αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προϊστορικά μνημεία στην Ανατολική Μεσόγειο και διασώζεται σε καλύτερη κατάσταση απ' ότι οι περισσότεροι οικισμοί της ίδιας περιόδου.
Ο οικισμός αντιπροσωπεύει με τις διαδοχικές του φάσεις την ιστορία της Νεολιθικής περιόδου στην Κύπρο και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την εξάπλωση του Νεολιθικού πολιτισμού στην περιοχή. Ανασκαφές έχουν γίνει μόνο σε ένα τμήμα του χώρου και γι 'αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικό αρχαιολογικό αποθεματικό για μελλοντική μελέτη.
