Ο Ιωάννης Μεταξάς και το “ΟΧΙ” της 28ης Οκτωβρίου

 

  Όταν ο Ιωάννης Μεταξάς ανέλαβε δικτατορικά την διακυβέρνηση της Ελλάδος το 1936 αναστέλλοντας θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος , ήδη τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια για την παγκόσμια ειρήνη είχαν αναφανεί με τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας, την αποχώρηση της από την Κοινωνία Των Εθνών, τις επεκτατικές τις βλέψεις αλλά και την ιμπεριαλιστική επίθεση της Ιταλίας στην Αβησσυνία. 
H παγκόσμια κρίση έβρισκε την Ελλάδα στην κυριολεξία άοπλη, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όταν ο Κονδύλης για να πατάξει το Βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα του 1935 δανείστηκε βομβαρδιστικά αεροπλάνα από την Βουλγαρία!!!!

Η βασική προτεραιότητα του Μεταξά στο τομέα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, πάντα σε συνεννόηση με τον Βασιλιά Γεώργιο Β (αν όχι υπό της διαταγές του όπως πολλοί υποστηρίζουν), ήταν μια πολιτική άψογης ουδετερότητας απέναντι στις Μεγάλες δυνάμεις, ειδικά απέναντι στην Ιταλία και στην Γερμανία, με μια σαφή όμως προτίμηση προς την Μεγάλη Βρετανία και με τελική πρόθεση να συνδεθεί η τύχη της Ελλάδος με την τότε Βρετανική υπερδύναμη.

Έτσι ο Μεταξάς δείχνοντας ένα μεγάλο ενδιαφέρον για να τηρήσει τις ισορροπίες ειδικά απέναντι στην Γερμανία, τριπλασίασε τις εξαγωγές σε πρώτες ύλες σε αυτήν, διευθέτησε με θετικό για τους Γερμανούς αποτέλεσμα όλα τα διμερή θέματα που ανέκυπταν, ενώ μέχρι το 1939 έγιναν και αρκετές επισκέψεις ναζιστών επισήμων στην Ελλάδα, ενώ συζητήθηκε και πιθανή επίσκεψη του ίδιου του Χίτλερ στην Ελλάδα.

Βέβαια οι Γερμανοί δεν είχαν αμφιβολίες η επιφυλάξεις για τον προσανατολισμό του Μεταξά και ιδιαίτερα του Βασιλιά Γεώργιου. Δεν πίεζαν όμως την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην Ελλάδα καθώς η φαινομενική έστω Ελληνική ουδετερότητα βόλευε τα Γερμανικά σχέδια για ειρηνικά Βαλκάνια και αποτροπή “ανοίγματος” μετώπου εκεί.

Συνάμα υπήρχε ο Γερμανικός φόβος μήπως η πίεση στην Αθήνα οδηγούσε την Ελλάδα να ταχθεί ανοιχτά και απροκάλυπτα στο στρατόπεδο των Άγγλων.

Οι προθέσεις του Ιωάννη Μεταξά μπροστά στην διαφαινόμενη Ιταλική απειλή.

Η κατάκτηση της Αλβανίας από τους Ιταλούς τον Απρίλιο του 1939, καθώς και η επιθετική τους συμπεριφορά με την σημαντική μεταφορά στρατιωτικών μονάδων από την Ιταλία καθώς και με την συνεχή δημιουργία συνοριακών προστριβών στην Ήπειρο, δεν πέρασαν απαρατήρητες από την Ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. 

Ο Αρχιστράτηγος Παπάγος αναδιάταξε όλες τις μονάδες του Ελληνικού στρατού με κύρια αποστολή την άμυνα στην επικείμενη Ιταλική επίθεση (ως τότε δεν είχε εκπονηθεί καν επιτελικό σχέδιο αφού ο κύριος πιθανός αντίπαλος εθεωρείτο η Βουλγαρία), ενώ σε συνεννόηση με τον Μεταξά στις αρχές του 1940 έγινε η αθόρυβη επιστράτευση ενός σώματος στρατού .
 

 

 

Η πρόθεση του Μεταξά και του Βασιλιά Γεώργιου ήταν η Ελλάς, σε περίπτωση Ιταλικής επίθεσης, να αμυνθεί μέχρις εσχάτων. 

Ήδη από τον Απρίλιο του 1939, κατά την διάρκεια της πρώτης κρίσης στις Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις, ο Ιωάννης Μεταξάς σε μυστικές συνομιλίες με τον Βρετανό πρεσβευτή Ουότερλόου είχε ανακοινώσει την απόφαση του σε περίπτωση Ιταλικής εισβολής να αντισταθεί “μέχρις εσχάτων” και ότι “προτιμούσε την πλήρη καταστροφή της χώρας του από την ατίμωσιν”. 

Και μάλιστα αυτή την δήλωση την έκανε την εποχή που η Αγγλία απέφευγε επιμελώς να δώσει εγγυήσεις στην Ελλάδα για να μην δυσαρεστήσει την Ιταλία.

Ίσως η εντυπωσιακότερη σχετική δήλωση του Μεταξά για το θέμα αυτό, να έγινε στις 21 Αυγούστου του 1939 στον Ιταλό πρέσβη Εμμανουέλε Γκράτσι, σε αυτόν τον ίδιο άνθρωπο που επέδωσε το άνανδρο και μη τηρηθέν Ιταλικό τελεσίγραφο το ιστορικό βράδυ της 28ης Οκτωβρίου. 

Με αφορμή μια δεύτερη κρίση στις τότε Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις λόγω της μη ανανέωσης Ελληνοϊταλικού Συμφώνου μη επιθέσεως, ο Ιωάννης Μεταξάς ζήτησε από τον Ιταλό πρεσβευτή να τηλεγραφήσει στον Μουσολίνι ότι “εάν η Ιταλία ήθελε θίξει ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδος και προπαντώς την ακεραιότητα του εδάφους της, Αυτή θα αμυνθεί μέχρις εσχάτων”.
Από τον Απρίλιο του 1939 και μετά, η Ελλάδα εντάσσεται με αργά αλλά σταθερά βήματα στο πλευρό των Συμμάχων. 

Η Αγγλική κυβέρνηση με ανακοίνωση του Τσάμπερλαιν στην Βουλή των Κοινοτήτων έδωσε εγγύηση για την ακεραιότητα της Ελλάδος, ενώ μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις με την συμμετοχή και βοήθεια του Μεταξά, υπογράφηκε νέα μεγάλη εμπορική συμφωνία μεταξύ Ελλάδος-Αγγλίας . 

Να σημειωθεί ότι ο Μεταξάς σε συνέχεια της πολιτικής προσέγγισης με την Αγγλία, ήρθε σε συμβιβασμό με τους Άγγλους κεφαλαιούχους που είχαν τις μετοχές του Ελληνικού δανείου (είχε πάψει να εξυπηρετείται αυτό από το 1931), λύνοντας άλλο ένα ακανθώδες διμερές ελληνο-Αγγλικό θέμα.

 

Αλλά και στις 21 Μαΐου του 1940 σε μια σύσκεψη Αντιστράτηγων στην οποία προήδρευε, ο Μεταξάς ξεκαθάρισε την στάση που θα τηρούσε η Ελλάδα. 

” Η Ελλάς δεν έχει επιθετικές βλέψεις” είπε “αλλά εάν δεχθεί την επίθεση οιουδήποτε είναι αποφασισμένη να αντιταχθεί μετά της οφειλόμενης πεισμοσύνης”. Την ίδια ακριβώς δήλωση επανέλαβε ο Μεταξάς στον Γιουγκοσλάβο πρέσβη σύμφωνα με τηλεγράφημα του Γερμανού πρεσβευτή Ερμπαχ.

Τον Αύγουστο του 1940 μετά την κατάρρευση της γραμμής Μαζινό και την συνθηκολόγηση της Γαλλίας σε 20 μέρες, η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό του Χίτλερ. 

Ενώ όλη η Ευρώπη έχει καταληφθεί από τους Γερμανούς και το παν δείχνει να έχει απολεσθεί, ο Ιωάννης Μεταξάς σε νέα του συνομιλία με τον νέο πρέσβη της Αγγλίας στην Ελλάδα Πάλαιρετ, διατρανώνει την θέληση του “να αντισταθεί σε κάθε ενέργεια του ΄Άξονος κατά της Ελλάδος”, και ότι “προτιμά την καταστροφή από την ταπείνωση”.

Το ίδιο περιεχόμενο είχε και η δήλωση του Ιωάννη Μεταξά στον Αμερικάνο πρεσβευτή Λίνκολν Μακ Βή στις 29 Αυγούστου του 1940.

Σύμφωνα με τηλεγράφημα του τελευταίου στον Ρούζβελτ, ο Ιωάννης Μεταξάς σε ιδιωτική συζήτηση του δήλωσε ότι “Αν η χώρα μου υποστεί επίθεση από οποιονδήποτε θα πολεμήσει ως τον τελευταίο άνδρα, την τελευταία γυναίκα το τελευταίο παιδί”. 

Oι δηλώσεις του Μεταξά γίνονταν και υπό την επήρεια του άνανδρου τορπιλισμού του ευδρόμου “Έλλη” στο λιμάνι της Τήνου ανήμερα της γιορτής της Παναγίας, από Ιταλικό Υποβρύχιο εν καιρώ ειρήνης. Το πλήρωμα του πλοίου είχε εννέα νεκρούς. 

 

 

Η εθνικότητα του υποβρυχίου έγινε αμέσως γνωστή στην ελληνική κυβέρνηση από τα θραύσματα της τορπίλης που βρέθηκαν, αλλά δεν δημοσιοποιήθηκε έτσι ώστε να αποφευχθεί η τελική ρήξη με την Ιταλία και να κερδηθεί χρόνος. 

Η ελληνική κοινή γνώμη εξαγριώθηκε από τον ύπουλο αυτό τορπιλισμό, αλλά συνάμα προετοιμάστηκε ψυχολογικά για την επικείμενη αναμέτρηση.

 

Η υπεύθυνη στάση της Ελληνικής Ηγεσίας την κρίσιμη εκείνη στιγμή αλλά και η αποφασιστική της στάση απέναντι σε 2 σκηνοθετημένα μεθοριακά επεισόδια από τους Αλβανούς και στις Ιταλο-Αλβανικές αξιώσεις για το θέμα της Τσαμουριάς, εδραίωσε την διεθνή θέση της Ελλάδος και είχε σχολιαστεί με θετικό τρόπο από όλες τις εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας στην Μ. Βρετανία(, αλλά και από τον ίδιο τον Τσόρτσιλ που σε προσωπικό του μήνυμα στον Μεταξά του είχε εκφράσει τον θαυμασμό του για την γενναία Ελληνική στάση.

Υπάρχουν όμως και άλλα τεκμήρια που αποδεικνύουν την πρόθεση του Μεταξά να πολεμήσει και να αντισταθεί στους Ιταλούς. Πολλές αναφορές στο λεπτομερές ημερολόγιο του Μεταξά καταδεικνύουν την πρόθεση του αυτή, αν και επίσης δείχνουν και την απαισιοδοξία του Μεταξά για την τελική έκβαση της Ελληνικής προσπάθειας.

Ταυτόχρονα σε συνεργασία με την ηγεσία του στρατεύματος προσπάθησε (στο μέτρο που το επέτρεπε η άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας) να επανεξοπλίσει την χώρα, αγοράζοντας πυρομαχικά, ρουχισμό, κάνοντας (πρόχειρα ομολογουμένως) οχυρωματικά έργα στην ελληνο-αλβανική μεθόριο και αγοράζοντας 70 σύγχρονα πολεμικά αεροπλάνα. 

Η αλήθεια είναι ότι η πάγια Ελληνική στρατηγική θέση ήταν η άμυνα κατά της Βουλγαρίας, στρατηγική που οδήγησε στην δημιουργία της “γραμμής Μεταξά” στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα, αλλά που απορρόφησε όλους τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους.

Η αιτία του “λάθους” αυτού βρίσκεται εύκολα: 

To ΓΕΣ δεν μπορούσε να προβλέψει την κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς, που συνέβη το 1939 . Για να γίνει αντιληπτός ο βαθμός ετοιμότητος της Ελληνικής κυβέρνησης, ήδη από το καλοκαίρι του 1940 είχαν συνταχθεί όλα τα επίσημα κείμενα που αφορούσαν την επιστράτευση και βρίσκονταν σε φακέλλους που ανοίχτηκαν το ιστορικό πρωινό της 28ης Οκτωβρίου….

Τέλος προσπάθησε να προετοιμάσει τον Ελληνικό πληθυσμό και να εξυψώσει το ηθικό του μπροστά στις επικείμενες δυσκολίες με συνεχείς ομιλίες του, τόσο στην επαρχία όσο και στα αστικά κέντρα. Παντού τόνιζε τους κινδύνους που έρχονται και προέτρεπε όλους να είναι έτοιμοι για την αναμέτρηση που έρχεται και κυρίως ενωμένοι.

Συμπέρασμα 

Όλες οι παραπάνω δηλώσεις του Ιωάννη Μεταξά (που δεν επιδέχονται αμφισβήτησης αφού περιέχονται στα επίσημα διπλωματικά έγγραφα τεσσάρων χωρών (Ελλάδος – Αγγλίας – Ιταλίας – Ηνωμένων Πολιτειών)) αν και έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και υπό διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες, περιγράφουν ανάγλυφα την σχηματισμένη θέληση του Έλληνα Πρωθυπουργού για Ελληνική αντίσταση μέχρις εσχάτων. 

Όλες οι ορθολογικές ερμηνείες που προτάθηκαν για να εξηγήσουν την σθεναρή αυτή θέση είναι τμηματικές και ανεπαρκείς εάν δεν εμπεριέχουν την συνιστώσα του ηθικού και πατριωτικού ιδεαλισμού του Ιωάννη Μεταξά, που τον καθοδήγησε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και τελικά να εκφράσει σε μια ανεπανάληπτη ιστορική στιγμή, την συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού λαού.

Ας θυμηθούμε ότι η Ελλάς και η ηγεσία της αντιστάθηκε στον Αξονα την εποχή της παντοδυναμίας του, όταν η υπερδύναμη της εποχής Γαλλία είχε συντριβεί σε 20 ημέρες, η Αμερική ήταν ουδέτερη και υπήρχε το σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότωφ που εξασφάλιζε (έτσι φαινόταν τότε) τα Ανατολικά σύνορα της Γερμανίας. 

 

Χρειαζόταν λοιπόν μεγάλο ψυχικό και ηθικό σθένος (κάτι που περιέργως σήμερα θεωρείται εύκολο και αυτονόητο για τότε) από την τότε πολιτική ηγεσία για να συνταχθεί με την Μεγάλη Βρετανία που έδειχνε απομονωμένη και ανίσχυρη.

Οι προσπάθειες υποτίμησης της εξωτερικής πολιτικής του Μεταξά απο τους αριστερόστροφους ιστορικούς βασίζονται σε δύο άξονες. 

Ο πρώτος ουσιαστικά παρουσιάζει τον Μεταξά ως Αγγλόδουλο, ως άθυρμα του Βασιλιά, ως ξενοκίνητο. 

Ο δευτερος Αξονας κατηγορεί τον Μεταξά ως ηττοπαθή και τελικά παρουσιάζει το Μεταξικό “ΟΧΙ” ως αποτέλεσμα της λαικής πίεσης και του φόβου του Μεταξά οτι αν συνθηκολογούσε με τους Ιταλούς θα έχανε την εξουσία.

Όπως αναφέραμε και πρίν, η Αγγλική επιρροή στα Ελληνικά πράγματα μέσω του Βασιλιά Γεώργιου είναι αδιαμφισβήτητος. Ο Μεταξάς δεν απομακρύνθηκε απο την γραμμή αυτή, αλλά και τουλάχιστον σε δύο περιπτώσεις όρθωσε το ανάστημα του.

Η πρώτη ήταν στην διαπραγμάτευση για την αποπληρωμή των τοκοχρεωλυσίων στους χρηματιστές του Σίτι
και η δευτερη όταν αρνήθηκε πεισματικά να επιτρέψει την αποβίβαση συμβολικών Βρεττανικών δυνάμεων στην Θεσσαλονίκη, κάτι που θα ανάγκαζε τον Χίτλερ να επέμβει.

Για την δευτερη αιτίαση, αλήθεια ποιός θα ήταν αισιόδοξος στις αρχές του Οκτωβρίου του 1940 συγκρίνοντας με αντικειμενικά κριτήρια τους δύο αντιπάλους?

 

Και αν ο Μεταξάς ήταν σίγουρος οτι θα έχανε τον πόλεμο (άρα και την εξουσία) τότε γιατί τελικά, σύμφωνα με την Αριστερά, έκανε ακριβώς τον πόλεμο αυτό για να μην χάσει την εξουσία? 

Οι ιστοριογραφικοί ακροβατισμοί της Αριστεράς είναι αρκετά φανεροί πιστεύω….

Αλλά ας τελειώσουμε με τις εκμυστηρευσεις του ίδιου του Μεταξά στο ημερολόγιο τουτον Ιούνιο του 1940:

” Ολα θα καταρρεύσουν; Τότε θα πάω και εγώ με τον στρατό και θα επιζητήσω να σκοτωθώ….”