Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΙ Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΣ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 

ΚΙ Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΣ

Ο βυζαντινισμός ήταν το κύριο κίνητρο και ταυτόχρονα ο απώτερος σκοπός των αγωνιστών του 1821. Ο Μακρυγιάννης, τον Μάρτιο του 1821 λίγες μέρες πριν ξεσπάσει η επανάσταση, συνομιλεί με έναν Πατρινό έμπορο, μέλος της Φιλικής Εταιρίας, ο οποίος τον ρωτά "Θα αργήσει αυτό το Ρωμαίικο να έρθει;". Ο Κολοκοτρώνης έλεγε πως αν κρατούσε η ομόνοια των πρώτων χρόνων θα κυριευόταν η Θεσσαλία και η Μακεδονία, και ίσως και η Κωνσταντινούπολη, αποκαλώντας τους Κλέφτες φρουρά του "βασιλιά μας" Κωνσταντίνου ΙΑ'. Οι ορισμοί τού "Έλληνα" και της "Ελλάδος" από τις εθνοσυνελεύσεις ήταν βυζαντινοί, και περιελάμβαναν όλους τους ορθόδοξους πληθυσμούς των Βαλκανίων ανεξαρτήτως γλώσσας. 

Οι Ανατολικοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες αποκαλούνταν από τις εθνοσυνελεύσεις των Ελλήνων "οι ευσεβείς ημών αυτοκράτορες της Κωνσταντινουπόλεως". Ο πρώτος μας Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας έγραφε στους ξένους: "Το Ελληνικόν Έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων οίτινες από αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν ομολογούντες την Ορθόδοξον Πίστιν και την γλώσσαν των πατέρων αυτών λαλούντες.....". Στην ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ επανάσταση του 1843 η σημαία των επαναστατών έμοιαζε εκπληκτικά με την Ρωμαϊκή σημαία των Παλαιολόγων: κόκκινο πλάισιο και χρυσός σταυρός στο κέντρο. 

Δείγμα πως ο βυζαντινισμός για τους Ρωμηούς του 19ου αι. δεν ήταν κάτι το αντιδημοκρατικό, ούτε ερχόταν σε αντίφαση με τα δημοκρατικά ιδεώδη τους. Νομίζω όλα αυτά κάνουν σαφές πως οι αγωνιστές του '21 δεν επιθυμούσαν ένα έθνος-κράτος με σύνορα μικρότερα ή μεγαλύτερα από τα σημερινά ελληνικά όρια. Επιθυμούσαν την αναγέννηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, υπό κάποια διαφορετική δομή. Στο σημείο αυτό αξίζει να διευκρινιστεί κάτι σημαντικό για την έννοια του βυζαντινισμού.

Βυζαντινισμός δε σημαίνει απαραίτητα ταύτιση και εξομοίωση των δομών ενός κράτους με τις δομές και την ιδεολογία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Σημαίνει επιδίωξη συνέχειας του πολιτισμού και ώς ένα όριο της πολιτικής νοοτροπίας του. Συνεπώς, η άποψη πως βυζαντινισμός σημαίνει απαραίτητα την ύπαρξη ενός αυτοκράτορα απόλυτου μονάρχη είναι εσφαλμένη.

Κάθε πολίτευμα είναι χρήσιμο για συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας. Στο καινούργιο "βυζαντινό" κράτος που θα δημιουργούνταν το 1821 η μοναρχία δεν θα είχε θέση, διότι οι καιροί είχαν αλλάξει. 

Οι Ρωμιοί εξάλλου κατά την τουρκοκρατία είχαν αναπτύξει το σύστημα της αυτοδιοίκησης των κοινοτήτων τους, δηλαδή την άμεση δημοκρατία. Το αν στην κορυφή θα υπήρχε μονάρχης ή πρωθυπουργός, ελάχιστη διαφορά είχε για το αν θα ήταν αυτό βυζαντινισμός. Διότι το κύριο χαρακτηριστικό του βυζαντινισμού ήταν η πολιτική ένωση όλων των (βαλκάνιων, γιατί στην Μ.Ασία ήταν τον 19ο αι. πλέον μειονότητα) ορθόδοξων λαών που είχαν πολιτισμική καταγωγή την Κωνσταντινούπολη, κι όχι απαραίτητα το πολιτειακό σύστημα. 

Για παράδειγμα, οι Γάλλοι παρέμειναν Γάλλοι και μετά το 1789 ή το 1870, οι Ρώσοι παρέμειναν Ρώσοι μετά το 1917, οι Σπαρτιάτες, οι Κρήτες, οι Μακεδόνες (ολιγαρχικοί όλοι αυτοί) ήταν εξίσου Έλληνες με τους δημοκράτες Αθηναίους.

Είναι λάθος να πιστεύεται πως όλη αυτή η δημοκρατικότητα των συνταγμάτων της Επανάστασης προέρχεται κυρίως από την επιρροή του Γαλλικού Διαφωτισμού. Κάτι τέτοιο θα ήταν λογικό για λαούς δίχως ιστορία και δίχως δικές τους δομές αυτοδιοίκησης. Σε εμάς όμως υπήρχαν οι κοινότητες οι οποίες είχαν προϊστορία μεγάλη, από τον καιρό του «Βυζαντίου», και ήταν εξέλιξή των βυζαντινών κοινοτήτων. Φυσικά, ο Διαφωτισμός και η Επανάσταση του 1789 ήταν πρόσφατα γεγονότα και επηρέαζαν όλη την Ευρώπη, αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό. 

Η απουσία "κλειστής" ταξικής συνείδησης ή κάποιας αριστοκρατικής "ελίτ" είναι κάτι το αυταπόδεικτο από τον καιρό της Ρωμανίας όπου αυτοκράτορας και πατριάρχης μπορούσε θεωρητικά και πρακτικά να γίνει και ο πιο άσημης καταγωγής ή οικονομικής δύναμης άνθρωπος της αυτοκρατορίας. 

Πιστεύω εν τέλει πως η δημοκρατικότητα του Αγώνα του 1821 προέρχεται περισσότερο από την πραγματωμένη μέσα στις κοινότητες και στο "κλέφτικο" ιδέα της συντροφικότητας, από τον κοινοτισμό, από το "είμαστε στο εμείς κι όχι στο εγώ", και πολύ λιγότερο από τη Διακηρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

 Αφιερωμένο σε όσους αμφισβητούν πως οι Έλληνες του 1821 συνέχιζαν πολιτικά το Βυζάντιο.

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ