Η Επανάσταση του 1878 στην Ήπειρο & η Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης

 

 

 

Τα πριν την επανάσταση γεγονότα

Στις 24 Απριλίου του 1877 η Ρωσία κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με αφορμή την καταπίεση των Ορθοδόξων στα εδάφη της τελευταίας.

 

Μετά απο σκληρές και πολύνεκρες μάχες τα ρωσικά στρατεύματα,αφού πρώτα διεσχυσαν τις Μολδαβία,Ρουμανία και Βουλγαρία,προέλασαν μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και συγκεκριμένα ως το προάστιο του Αγίου Στεφάνου.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού η Ελλάδα έμεινε ουδέτερη λόγω πιέσεων απο την Αγγλία και την Γαλλία με αποτέλεσμα η αντίδρασή της να είναι αρκετά καθυστερημένη.

Με πρωτοβουλία Ηπειρωτών και λοιπών πατριωτών δημιουργήθηκαν αρκετές εταιρείες και επιτροπές οι οποίες θα προετοίμαζαν το έδαφος για την οργάνωση επανάστασης στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο όπου ήδη υπήρχε αναβρασμός λόγω της πρόθεσης της Υψηλής Πύλης να εγκαταστήσει στην Ήπειρο αλλά και στην Θεσσαλία Κιρκάσιους Μουσουλμάνους ως εποίκους.

 

Οι μόνες επίσημα αναγνωρισμένες επιτροπές ήταν οι ''Εθνική Άμυνα'' και ''Αδελφότης'',οι οποίες όμως αντιμετώπιζαν σοβαρά οργανωτικά προβλήματα.

Κατά τα τέλη του 1877 διεξήχθησαν επαφές εκπροσώπων ελληνικών εθνικών εταιρειών με διάφορους Αλβανούς στρατιωτικούς και οπλαρχηγούς με σκοπό την διεξαγωγή κοινού απελευθερωτικού αγώνα.

 

Οι κυριότερες διαπραγματεύσεις που έγιναν ήταν με τον Γκιολέκα στην Κέρκυρα (αποδείχτηκαν άκαρπες) και με διάφορους Αλβανούς αξιωματικούς στην Άρτα όπου υπήρχε μερική επιτυχία καθώς επετεύχθη συμφωνία με τον δυσαρεστημένο διοικητή μονάδων της τότε ελληνοτουρκικής μεθορίου,Εμίν Αγά.

Η υπογραφή ανακωχής στην Αδριανούπολη μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών έθεσε τέρμα στις όποιες σκέψεις για ελληναλβανική συμμαχία.Μάλιστα,μετά απο την ανακωχή,οι Αλβανοί θα έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο στην καταδίωξη των επαναστατών.

Άλλος ένας αρνητικός παράγοντας ήταν η αναποφασιστικότητα και οι συνεχείς υπαναχωρήσεις του επίσημου ελληνικού κράτους κάτω απο τις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων.

Υπό αυτές τις συνθήκες η ''Εθνική Άμυνα'' και η ''Αδελφότης'' άρχισαν να οργανώνουν τοπικές επιτροπές σε Ιωάννινα,Πάτρα,Βόνιτσα,Κέρκυρα κλπ ενώ η Αμφιλοχία μετετράπη σε κέντρο ανεφοδιασμού των ενόπλων τμημάτων της Νοτίας Ηπείρου.

Τα γεγονότα της επανάστασης

 

α) Τζουμέρκα

Κατά τα μέσα Ιανουαρίου του 1878 ξεσπάει η εξέγερση στα Τζουμέρκα όπου ομάδες ντόπιων καταφεύγουν στα βουνά και αναμένουν ενισχύσεις οι οποίες καταφθάνουν δυο εβδομάδες αργότερα,όταν 78 άνδρες υπό τον Κων/νο Κωττίκα,που στην πλειοψηφία τους ήταν Τζουμερκιώτες που εργάζονταν στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας, εισέρχονται στην περιοχή.

 

Ήταν όμως εμφανές ότι αυτές οι μικρές δυνάμεις δεν ήταν σε θέση να προκαλέσουν γενικότερη εξέγερση:στις 2 Φεβρουαρίου,το σώμα του Κωττίκα διεξάγει νικηφόρα μάχη έναντι αλβανικής φρουράς στην γέφυρα Πλάκας που είχε ως αποτέλεσμα την κατάληξη της γέφυρας,η οποία αποτελούσε στρατηγικό σημείο.

 

Λόγω όμως της έλλειψης πυρομαχικών και του πολυάριθμου επερχόμενου τουρκικού στρατού (αναμενόταν δύναμη 2 ταγμάτων) οι επαναστάτες αναγκάστηκαν μόλις 2 μέρες μετά την μάχη να αποχωρήσουν απο τη γέφυρα.

Εκτός του συγκεκριμένου ενόπλου σώματος ,στα τουρκοκρατούμενα εδάφη των Τζουμέρκων εισήλθε και ο πρώην αξιωματικός του ελληνικού στρατού Ν.Μίσιος με 26 άνδρες,που είχαν εφοδιαστεί μια εβδομάδα μετά τον Κωττίκα.

Το μικρό αυτό σώμα,μόλις μαθεύτηκε η έκβαση της μάχης,έσπευσε στην Πλάκα για ενίσχυση αλλά όταν κατέφθασε στις 5 Φεβρουαρίου,ο Κωττίκας και οι άνδρες του είχαν ήδη αποχωρήσει.

Κάτω απο αυτές τις συνθήκες,απο τις 7 Φεβρουαρίου και μετά,τα ένοπλα επαναστατικά σώματα αρχίζουν να εκκενώνουν τα Τζουμέρκα ώστε να μη δώσουν στα τουρκικά στρατεύματα αφορμή για λεηλασίες.

β) Βάλτος και Ραδοβίτσι

Στις περιοχές του Βάλτου και του Ραδοβιτσίου έφτασαν αξιολογότερα ένπολα τμήματα,τα οποία μοίρασαν οπλισμό και στους ντόπιους.

Στο Ραδοβίτσι βρίσκονταν απο τον Ιανουάριο οι Κοντονίκας,Κοσσυβάκης και Εμίν Αγάς με 1500 άνδρες αναμένοντας οπλισμό.

Στις αρχές Φεβρουαρίου περνάει τα σύνορα ο ορισμένος ως αρχηγός της επανάστασης Α.Ζέρβας μαζί με 6 αξιωματικούΔ.καιΣ.Ζέρβας,Σκαλτσογιάννης,Σκαλτσοδήμος,

Χαντζάρας και Φουρνέλης) και 188 άνδρες.

 

Στις 4 Φεβρουαρίου νικούν τους Τούρκους στη θέση Ψηλή Παναγιά κοντά στο Δημαρειό (στη θετική έκβαση της μάχης συνέβαλαν αποφασιστικά και 50 εύζωνοι υπό τον Κολλινό Μπα'ι'ρακτάρη).

 

Στις 6 του ίδιου μήνα οι επαναστάτες πετυχαίνουν και νέα νίκη,αυτή τη φορά στο Κλείτσοβο (σημ Κλειδί) ενώ παράλληλα καταφθάνει στο ένοπλο σώμα του Κοσσυβάκη μικρή ενίσχυση 43 κιβωτίων με πολεμοφόδια.

 

Στις 10 Φεβρουαρίου συγκαλείται στο Κλείτσοβο συμβούλιο και στις 28 Φεβρουαρίου συγκροτείται η προσωρινή διοίκηση Ραδοβιτσίου-Τζουμέρκων με έδρα το χωριό Μπότσι και συντάσσεται προκήρυξη για Ένωση με την Ελλάδα.

 

Τον επόμενο μήνα μεταφέρθηκαν ατμοπλο'ι'κώς στην Πρέβεζα ισχυρές τουρκικές δυνάμεις με επακόλουθο την εισβολή 2000 στρατιωτών στα χωριά του Ραδοβιτσίου.

 

Ανάμεσα στα χωριά που λεηλατήθηκαν ήταν το Μπότσι,η Βρατσίστα,η Καταβόθρα και η Βρεστενίτσα καθώς 200 άνδρες που βρίσκονταν εκεί υπό την ηγεσία του λοχαγού Μπίνα δεν ήταν σε θέση να αποτρέψουν την καταστροφή.

 

Μετά την καταστροφή,1200 γυναικόπαιδα καθώς και άλλοι άμαχοι κατέφυγαν ως πρόσφυγες στα χωριά του Βάλτου που βρίσκονταν στην ελληνική επικράτεια.

 

Εκεί όμως βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ψυχρή αντιμετώπιση των ντόπιων.

Μετά απο αυτές τις εξελίξεις η επανάσταση είχε ουσιαστικά τελειώσει:τον ίδιο μήνα οι εθελοντές αλλά και οι ντόπιοι επαναστάτες κατέφυγαν στα εδάφη του ελληνικού βασιλείου.

γ) Δέλβινο

Στις 11 Φεβρουαρίου,σώμα 700 εθελοντών (αποτελούμενο κυρίως απο Ηπειρώτες που διέμεναν στα Επτάνησα) με αρχηγό τον Γ.Στεφάνου αποβιβάστηκε στην περιοχή απέναντι απο την Κέρκυρα,κατέλαβε τους Αγίους Σαράντα και κινήθηκε προς το Δέλβινο.

 

Eνώ η συμμετοχή των Δελβινιωτών υπήρξε αθρόα,η Χειμάρα έμεινε ουσιαστικά αμέτοχη,στερώντας έτσι ένα σημαντικό στήριγμα στους επαναστάτες.

 

Άλλος αρνητικός παράγοντας ήταν η μη εξάπλωση της επανάστασης στην Νότια Ήπειρο.

Για την κατάπνιξη της εξέγερσης επιστρατεύτηκαν 6000 άνδρες υπό τον Ιμπραήμ πασά οι οποίοι στις 23 Φεβρουαρίου νικούν τους επαναστάτες στο Λυκούρσι.

 

Ακολούθησε η πυρπόληση 20 χωριών και η σφαγή εκατοντάδων αμάχων ενώ 120 αιχμάλωτοι απο τη μάχη στο Λυκούρσι στάλθηκαν στα Ιωάννινα όπου δέχτηκαν τις επιθέσεις και τους προπυλακισμούς του μουσουλμανιικού αλλά και του εβραϊκού όχλου.

δ)Σούλι

Προσπάθειες για οργάνωση κινήματος έγιναν και στην περιοχή του Σουλίου χωρίς όμως κάποια ιδιαίτερη επαναστατική κίνηση.

Μετά την Επανάσταση

Μετά την οριστική αποτυχία της,αναμφισβήτητα πρόχειρα οργανωμένης,επανάστασης στην Ήπειρο αλλά και στην Θεσσαλία,τέθηκε στο πλαίσιο του Συνεδρίου του Βερολίνου το ζήτημα της παραχώρησης εδαφών στο ελληνικό βασίλειο.

 

Έπειτα απο χρονοβόρες διαπραγματεύσεις,Ελλάδα και Τουρκία οδηγήθηκαν στη συμφωνία της Κωνσταντινούπολης,βάση της οποίας το μικρό ελληνικό κράτος προσάρτησε τη Θεσσαλία καθώς και την Άρτα μαζί με το ανατολικό τμήμα του σημερινού ομόνυμου νομού ενώ σύνορο των δύο κρατών ορίστηκε ο ποταμός Άραχθος.

 

Παρόλα τα λάθη και τις παραλήψεις πολιτικής, διπλωματικής και στρατιωτικής φύσεως, η Επανάσταση του 1878 καθιερώθηκε ως ορόσημο στην ιστορία του Μακεδονικού Ελληνισμού. Τότε διεξήχθη η τελευταία μάχη των Μακεδόνων κατά των Οθωμανών και ξεκίνησε η ανελέητη σύγκρουση με τον βουλγαρικό επεκτατισμό για να κορυφωθεί κατά τα έτη 1904-1908.

 

Υπήρξε ευτύχημα για τον ελληνισμό ότι οι αγώνες του 1878 άφησαν πίσω τους ικανά σπέρματα επαναστατικού και αρματολικού βίου εντός της Μακεδονίας, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η άμυνα του ελληνισμού της περιοχής μέχρις ότου αρχίσουν να αφικνούνται στην νότιο Ελλάδα τα εθελοντικά σώματα, τα οποία, από κοινού με τις τοπικές δυνάμεις, δημιούργησαν το έπος του Μακεδονικού Αγώνα.

 

 

<<Ο Ελληνισμός στον Ηπειρωταλβανικό χώρο και ειδικώτερα στη Β’ Ήπειρο, από των αρχαιοτάτων χρόνων. Οι αγώνες του για εθνική αποκατάστασι. Ελληνορθόδοξος Εκκλησία και μητροπόλεις. Ο Ιωάν. Καποδίστριας και τα βόρεια σύνορα της Ηπείρου.

Ο Άγγλος πολιτικός Ντίλκε, έγραφε: «Η Ελλάς ελευθερωθείσα χάρις εις την σαφή πρόνοιαν τού Κάνιγκ, αλλ’ αφεθείσα λόγω τού ακαίρου θανάτου του χωρίς την θεσσαλίαν, την Ήπειρο και την Κρήτην, εψαλιδίσθη και κατεδικάσθη εις λιμοκτονίαν από τας Μεγάλας δυνάμεις».

Η ονομασία Βόρειος και Νότιος Ήπειρος δεν έχει ιστορική βάσι, αλλά είναι απλό πολιτικό κατασκεύασμα πού ευρέθη και εχρησιμοποιήθη με τέχνη, για να εξυπηρετήση ωρισμένη πολιτική και τα σύνορα πού εχαράχθησαν είναι σύνορα βίας και αυθαιρεσίας. Τα φυσικά σύνορα τής Ηπείρου ιστορικώς, φυλετικώς, εθνολογικώς, οικονομικώς και στρατιωτικώς ευρίσκονται πολύ βορειότερα και φθάνουν ως τον ποταμό Σκούμπι. Μέχρι αυτού από των αρχαιοτάτων χρόνων, αποτελούσε ένα γεωγραφικά σύνολο με το αυτό όνομα και ήταν αναπόσπαστο τμήμα τού όλου Ελληνικού σώματος, τού οποίου συνεμερίζετο τις ευτυχίες και δυστυχίες, τούς κινδύνους και τη δόξα.