Το 1914 ο Γεώργιος Παπανδρέου συναντά τον Ίωνα Δραγούμη στο Βερολίνο

Η συνάντηση του Ίωνα Δραγούμη 

και του Γεωργίου Παπανδρέου στο Βερολίνο 

(το 1914 συναντήθηκαν τυχαία στο Βερολίνο ο Ίων Δραγούμης (ήταν εκεί ως διπλωματικός ακόλουθος) με τον Γεώργιο Παπανδρέου (σπούδαζε πολιτικές επιστήμες) και αντάλλαξαν απόψεις επί των Εθνικών και κοινωνικών θεμάτων που απασχολούσαν τότε τον Ελληνισμό, αλλά που κατά την γνώμη μας παραμένουν επίκαιρα πάντοτε. Την σημαντική αυτή ιδεολογική συνάντηση περιγράφει στο παρακάτω αξιόλογο κείμενο του ο φίλος μου Βαγγέλης Κομνηνάκης τον οποίο ευχαριστώ για την ευγενική άδεια αναδημοσίευσης που μου παρείχε)

Ο Ίων Δραγούμης υπήρξε για το ελληνικό έθνος μία εμβληματική φυσιογνωμία. Την εποχή του Μακεδονικού Αγώνος ανεδείχθη ως σπουδαίος μαχητής, διπλωμάτης και πολιτικός με ακατάβλητη πίστη στα ιδανικά της φυλής και αποφασιστικά επίμονος στο όραμα της απελευθερώσεως των αλυτρώτων Ελλήνων.

Το έτος 1914 ο Γεώργιος Παπανδρέου συναντά τον Ίωνα Δραγούμη στο Βερολίνο. Ο Ίων έχει μόλις συγγράψει το βιβλίο του «Ελληνικός Πολιτισμός». Ο Γεώργιος Παπανδρέου στα «Πολιτικά Κείμενα» υποβάλλει σε μία έντιμη ιδεολογική κριτική το βιβλίο του Ίδα, όπως τον αποκαλεί, προτού στο τέλος αποκαλύψει τα αισθήματα συμπαθείας που τρέφει για τον Ίωνα.

Περιγράφει λοιπόν ο Γ. Παπανδρέου την κατάσταση που επεκράτει στην Ελλάδα προ του 1897. Λέγει λοιπόν ότι «οι παλαιοί πολιτικοί δεν είχαν λησμονήσει την Μεγάλην Ιδέαν. Αυτή μάλιστα η πίστις, ότι το ελεύθερον Κράτος ήτο προσωρινόν, εχαρακτήριζε την Ελλάδα μέχρι του 1897. Μόνον κατόπιν της θλιβεράς ήττης του 1897 έχασεν έδαφος η Μεγάλη Ιδέα, εδημιουργήθη το ρεύμα των απαισιοδόξων, με σύμβολον «δεν βαρυέσαι», «δεν διορθώνεται το Ρωμαίικο», με πρωθυπουργούς κυβερνώντας «τυχαίως και μοιραίως». Και ως αντίδρασις κατά της αυτοκτόνου αυτής ιδεολογίας προεκλήθη η κίνησις των Νέων, τα εθνικά κινήματα εις την Μακεδονίαν, την Ήπειρον και την Θράκην, η πολιτική των Εθνοτήτων εις την Πόλιν και η Στρατιωτική Επανάστασις (σ.σ. στο Γουδί)».

Και συνεχίζει ο Γ. Παπανδρέου: «Όταν λέγω ότι η επαγγελία της Μεγάλης Ιδέας εχαρακτήριζε την παλαιάν Ελλάδα δεν εννοώ φυσικά ότι εγίνετο και καμμιά θετική εργασία προς πραγμάτωσιν της επαγγελίας αυτής. Τουναντίον, εχρησίμευε συχνά, δια να καλύπτεται η εσωτερική εκμετάλλευσις και συναλλαγή. Και δια αυτό είναι υπεύθυνοι, εις αυτό είμαι τελείως σύμφωνος με τον Ίδαν, οι «φαύλοι» πολιτικοί της παλαιάς Ελλάδος. Διότι δεν έκαμαν καμμίαν θετικήν εργασίαν, ούτε προς εκπολιτισμόν των ελευθέρων, ούτε προς απολύτρωσιν των δούλων».

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Γεώργιο Παπανδρέου στην Ακρόπολη 

Ο Ίδας γράφει: «Το Ελληνικόν Έθνος είναι εκλεκτόν. Έχει παρελθόν πλήρες πολιτισμών, είναι και σήμερον πολιτισμένον και δι’ αυτό ημπορούμεν να περιμένωμεν με βεβαιότητα την άνθησιν του νεοελληνικού πολιτισμού!»

Ο Γ. Παπανδρέου: «Είναι αληθές; Είμεθα εκλεκτοί; Υπάρχουν εν γένει φυλαί προνομιούχοι; Και δημιουργεί τας φυλάς η κληρονομικότης; Ή το κλίμα; Ή αι ιστορικαί τύχαι των, πολιτικαί, οικονομικαί, θρησκευτικαί κ.λπ.; Σε κάθε περίπτωση όμως, το να πιστεύωμεν ότι είμεθα άξιοι, ότι ημπορούμεν να δημιουργήσωμεν, είναι στοιχειώδες. Χωρίς αισιοδοξίαν δεν ημπορούν να κάμουν βήμα προόδου, ούτε τα Άτομα, ούτε οι Λαοί. Πρέπει να πιστεύσωμεν εις τον εαυτό μας, δια να προχωρήσωμεν προς τα εμπρός, συγχρόνως όμως να έχωμεν και τα μάτια ανοικτά δια τα ιδικά μας ελαττώματα και την αξίαν των άλλων. Με τέτοιον ανοιχτομάτην φανατισμόν ημπορούν να νικούν οι Λαοί».

Και ο Γέρος της Δημοκρατίας κλείνει την αναφορά του στον Ίωνα ως εξής: «Αυτά είχα να γράψω, γενικώτατα, δια το βιβλίον του Ίδα. Όχι αντιρρήσεις. Απλώς μερικάς σκέψεις μου, εξ αφορμής του «Ελληνικού Πολιτισμού». Ο Ίδας, ηξεύρω, με όσα έγραψα είναι σχεδόν σύμφωνος. Εις την μοναξιάν του Βερολίνου, όπου το έφερεν η τύχη να συναντηθώμεν, ευρήκαμεν συχνά ευκαιρίαν, περιπατούντες μέσα εις τας πυκνάς δενδροστοιχίας του Τιργκάρτεν, να ομιλήσωμεν φιλικά δι’ όλα τα σχετικά θέματα και να συμφωνήσωμεν. Και αν εις το βιβλίον του υπάρχουν κάπου μονομέρειαι και υπερβολαί, είναι συχνά συνειδηταί. Ο Ίδας είναι φύσις πολεμική. Έζησε την νέαν ελληνικήν ζωήν. Και διότι οι κρατικοί ηπείλουν να θυσιάσουν το Έθνος με την στενήν ιδιοτελή των αντίληψιν και διότι οι λογιώτατοι ηπείλουν την γνησίαν δημοτικήν ζωήν, την μόνην αληθινήν παράδοσιν του Έθνους, ωρθώθη η πολεμική ιδιοσυγκρασία του και διαμαρτύρεται. Όχι κρατική, αλλά εθνική πολιτική. Όχι λογιώτατη, αλλά δημοτική παράδοσις. Αν αυτό είναι μονομέρεια και υπερβολή, είναι το κοινόν ελάττωμα όλων των πολεμιστών».

Αυτά γράφει ο Γεώργιος Παπανδρέου για τον Ίωνα Δραγούμη. Απόδειξη καταλυτική της αποδοχής, ης ετύγχανε ο Ίων Δραγούμης, αλλά και μέτρο αξιόπιστο της συμφωνίας ευρυτέρων πολιτικών δυνάμεων για την αξία της Εθνικής Ιδεολογίας, όπως τότε εκείνα τα χρόνια την εξέφραζε η Μεγάλη Ιδέα. Αν δε, είμεθα προσεχτικοί θα παρατηρήσουμε ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου στην κριτική του ανάλυση χρησιμοποιεί όρους απαγορευμένους σήμερα στο φαύλο και ασφυκτικό ιδεολογικό περιβάλλον που διαμορφώνει η ηγεμονία της Αριστεράς στο χώρο του πολιτικώς αποδεκτού. Ομιλεί για εθνικά κινήματα, εκκινεί από της παραδοχής περί υπάρξεως φυλών προκειμένου να αξιολογήσει τη σπουδαιότητά τους, ενώ χαρακτηρίζει τις πολιτικές παραιτήσεως από του στόχου της εθνικής ολοκληρώσεως δια της Μεγάλης Ιδέας αυτοκτονικές πολιτικές.

Η κριτική του Γ. Παπανδρέου μας υπενθυμίζει σήμερα τρία πράγματα:

1. Ότι ο Ίων ήταν «πολεμιστής» σε μία εποχή που η δική του γενεά δηλαδή οι νέοι έδιναν τη μάχη επιβιώσεως του Μακεδονικού, Ηπειρωτικού και Θρακικού Ελληνισμού, ως μάλιστα ευθεία αντίδραση και κάθετη αντίρρηση στην ανυπαρξία εθνικής εξωτερικής πολιτικής και στην παραίτηση της ηττοπάθειας που κατέστη ιδεολογία στο τότε αστικό Κράτος των Αθηνών.

2. Ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου ως ένας ηγέτης του Κέντρου που καθόρισε την σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία παραδεχόταν και αποδεχόταν τα εθνικά οράματα του Ίωνος Δραγούμη, εν αντιθέσει προς τους επιγόνους του.

3. Ότι τα διδάγματα του Ίωνος είναι σήμερα απολύτως αναγκαία και όσο ποτέ άλλοτε επίκαιρα καθότι η γενεά των σημερινών νέων Ελλήνων, καλείται να προφυλάξει την επιβίωση του Έθνους που διέρχεται μία παρατεταμένη περίοδο πνευματικής παρακμής αλλά και να ανασχέσει αποτελεσματικά την πολιτική κυριαρχία της Άκρας Αριστεράς, προκειμένου να επανασυνδεθούν οι Έλληνες με τα εθνικά οράματα.