ΑΛΥΤΡΩΤΗ.

Αγία Σοφία

Η Αγία Σοφία είναι το πρώτο κτίσμα που χτυπάει στα μάτια του επισκέπτη, καθώς εισέρχεται από την Προποντίδα. Το ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν επιλέξει για να χτίσουν τους ναούς τους, αιώνες πριν από τους Βυζαντινούς, οι ειδωλολάτρες. Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ. Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κωνστάντιο και τα εγκαίνια έγιναν το 346. 

Κατά την εποχή του Αρκαδίου, το 404, η πρώτη Αγιά Σοφιά πυρπολείται και θα κτισθεί εκ νέου από τον Θεοδόσιο Β'. Θα πυρποληθεί όμως και πάλι το 532, κατά τη Στάση του Νίκα. Έτσι, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' αποφασίζει να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα. Τα θεμέλια αυτού του μεγαλοπρεπή ναού θα μπουν στις 23 Φεβρουαρίου του 532, με σχέδια που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος Τραλλιανός και Ισίδωρος ο Μιλήσιος. Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες. Από κάθε σημείο της αυτοκρατορίας έγινε προσφορά: Τα πράσινα μάρμαρα από τη Μάνη και την Κάρυστο, τα τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και τα κόκκινα από την Αίγυπτο. Από τον υπόλοιπο κόσμο προσφέρθηκαν τα πολύτιμα πετράδια, ο χρυσός, το ασήμι και το ελεφαντόδοντο, για τη διακόσμηση του εσωτερικού. 

Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον Ιουστινιανό, ο οποίος βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ξακουστού ναού του Σολομώντα, αναφωνεί: «Δόξα των Θεώ το καταξιωσάντι με τελέσαι τοιούτον έργον. Νενίκηκά σε Σολομών». Η εκκλησία έχει μήκος 75 μέτρα και πλάτος 70 μέτρα. Ο τρούλλος έχει περίμετρο 32 μέτρα και φωτίζεται από 40 παράθυρα. Το υψηλότερο σημείο του τρούλλου έχει ύψος 56 μέτρα. Εκατό κολόνες από πολυτελές μάρμαρο υποστηρίζουν τα τόξα και τους θόλους. 

                                                                                                                                                                                                     

Τέλος το ιερό της Αγίας Σοφίας δεν κοιτάζει ακριβώς προς την ανατολή αλλά  

αποκλίνει λίγο προς τον νότο. 

Επί Ιουστινιανού η Αγία Σοφία είχε 1000 κληρικούς, επί Ηρακλείου 600 κληρικούς απ' τους οποίους οι 80 ήταν πρεσβύτεροι, οι 150 διάκονοι, οι 25 ψάλτες και οι 75 θυρωροί. Ο σεισμός που χτύπησε την Κωνσταντινούπολη τον Μάιο του 558 προκάλεσε βλάβες στην Αγία Σοφία και ο αρχιτέκτονας Ισίδωρος κατέρριψε τον τρούλλο και κατασκεύασε νέο μεγαλύτερο. 

Ο τρούλλος επισκευάστηκε ξανά το 987 επί Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου και το 1317 επί Ανδρονίκου Β' του Παλαιολόγου. 

Για χίλια και πλέον χρόνια (537-1453), η Αγία Σοφία αποτέλεσε το κέντρο της ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Εκεί, ο λαός γιόρταζε τους θριάμβους, θρηνούσε τις συμφορές και αποθέωνε τους νέους αυτοκράτορες. Η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε πρώτη φορά τό 1204 από τους Λατίνους και πολλά πολυτελή σκεύη και άγια λείψανα μεταφέρθηκαν από τους Σταυροφόρους στη Δύση. 

Η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου του 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ' Δραγάσης, αφού προσευχήθηκε μαζί με το λαό και ζήτησε συγνώμη για λάθη που πιθανόν έκανε, έφυγε για τα τείχη, όπου έπεσε μαχόμενος. Στή συνέχεια τό πλήθος των αμάχων που είχαν καταφύγει μέσα στην εκκλησία σφαγιάσθηκε από τους Οθωμανούς. Η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί και προστέθηκαν γύρω της μιναρέδες. Οι Οθωμανοί εκγύμνωσαν το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας από οποιοδήποτε στολίδι μπορούσε να έχει υλική αξία και καλύψαν με ασβέστη τις άγιες εικόνες.

«Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γη, σημαίνουν τα επουράνια,

σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι,

με τετρακόσια σήμαντρα, κι εξηνταδυό καμπάνες.

Κάθε καμπάνα και Παπάς, κάθε Παπάς και Διάκος.

Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,

κι απ' την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.

Nα μπούνε στο Χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας.

φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα:

"Πάψετε το Χερουβικό, κι ας χαμηλώσουν τ' Αγια,

παπάδες πάρτε τα ιερά, και σεις κεριά σβηστείτε,

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.

Μον' στείλτε λόγο στη Φραγκιά να 'ρθουνε τρία καράβια,

τό 'να να πάρει το Σταυρό, και τ' άλλο το Ευαγγέλιο,

το τρίτο το καλύτερο την Aγια Τράπεζά μας,

μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν".

H Δέσποινα εταράχτηκε, και δάκρυσαν οι εικόνες.

-Σώπασε Κυρά Δέσποινα, και μην πολυδακρύζεις,

πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι.»