Η ΕΟΚΑ, μυστική στρατιωτική οργάνωση των Ελλήνων Κυπρίων, ήταν εκείνη που διεξήγαγε, με αρχηγό της τον Γεώργιο Γρίβα - Διγενή, τον τετραετή ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955 - 1959 κατά των Άγγλων κυριάρχων. Ο αγώνας εκείνος οδήγησε στην απελευθέρωση της Κύπρου που κατέστη το 1960 ανεξάρτητη Δημοκρατία.
Ίδρυση της ΕΟΚΑ:
Οι πρώτες σκέψεις για την ίδρυση μαχητικής οργάνωσης των Ελλήνων της Κύπρου που σκοπό θα είχε την προώθηση του αγώνα για ένωση του νησιού με την Ελλάδα, χρονολογούνται στο 1948, χρόνο κατά τον οποίο στην Κύπρο η Εκκλησία αναδιοργανώθηκε και στελεχώθηκε με νέα ηγεσία, μετά από μια περίοδο 16 περίπου χρόνων κατά την οποία είχε αποξηλωθεί.
Μετά την εξέγερση του Οκτώβρη 1931 είχαν εξοριστεί οι μητροπολίτες Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς και Κυρήνειας Μακάριος, ενώ από το 1933 που πέθανε ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ' δεν είχε καταστεί δυνατό να πληρωθεί ο αρχιεπισκοπικός θρόνος.
Το δικτατορικό καθεστώς της παλμεροκρατίας που επεβλήθη μετά τα γεγονότα του 1931 συνεχίστηκε μέχρι το 1940. Μόνο μετά τη λήξη του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου η εκκλησία κατόρθωσε να εκλέξει ξανά την ανώτατη ηγεσία της.
Ο μητροπολίτης Κυρήνειας Μακάριος επέστρεψε από την εξορία και εξελέγη αρχιεπίσκοπος μετά τον θάνατο του τοποτηρητή και, για πολύ σύντομο χρονικά διάστημα, αρχιεπισκόπου Λεοντίου. Στον θρόνο της Πάφου εξελέγη ο Κλεόπας, στον θρόνο Κυρήνειας ο Κυπριανός και στον θρόνο Κιτίου ο Μακάριος, που, από το 1950, έγινε αρχιεπίσκοπος.
Με την εκλογή νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας, άρχισε και η μεθόδευση του αγώνα και η επαναφορά (με πια μαχητική την αξίωση μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο) του παγίου αιτήματος των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση του νησιού με την Ελλάδα.
Ο Γεώργιος Γρίβας αναφέρει στα Απομνημονεύματά του (Αθήνα, 1961, σσ. 14 - 15) ότι οι πρώτες σκέψεις για τη διεξαγωγή στην Κύπρο ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα γίνονταν στην Αθήνα μεταξύ του ιδίου, του Αχιλλέως Κύρου και άλλων, από τον Ιούνη του 1948.
Κατά τον ίδιο χρόνο, παρόμοιες σκέψεις εξέφραζε και σε διάφορους κύκλους στην Κύπρο ο μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος, ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ'.
Το 1950, όταν ο Μακάριος Γ' ανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, προώθησε με πιο έντονο ρυθμό και περισσότερο δυναμικό τρόπο τον ενωτικό αγώνα, που προσπάθησε ταυτόχρονα να του δώσει και διεθνή δημοσιότητα.
Οι μυστικές επαφές του με την ομάδα των Αθηνών ήσαν συνεχείς. Τον ίδιο χρόνο, ο Γρίβας είχε επαφές με τον στρατηγό Γ. Κοσμά, αρχηγό τότε του ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, ο οποίος ενημέρωσε σχετικά και τον στρατάρχη Αλ. Παπάγο.
Τον Μάη του 1951 η ομάδα των Αθηνών, που αποτελεί το από Κυπρίους εξόριστους και Ελλαδίτες, πρότεινε στον Γεώργιο Γρίβα, τότε απόστρατο συνταγματάρχη του ελληνικού στρατού, την αρχηγία του ένοπλου αγώνα στην Κύπρο. Ενήμερος ήταν και ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Τον Ιούλη του 1951 ο Γρίβας ήλθε στην Κύπρο ως τουρίστας, με σκοπό την επί τόπου μελέτη των δυνατοτήτων για ένοπλο αγώνα στο νησί. Παράλληλα είχε επαφές με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και απέκτησε τους πρώτους του συνεργάτες στην Κύπρο.
Ο Μακάριος διεξήγε, ταυτόχρονα, διπλωματικό και πολιτικό αγώνα, στοχεύοντας στη διεθνοποίηση του Κυπριακού ζητήματος και τη συζήτηση του στα διεθνή πλαίσια του ΟΗΕ, ελπίζοντας ότι έτσι θα εξανάγκαζε την κρατούσα δύναμη, τη Μεγάλη Βρετανία, να συζητήσει το πρόβλημα σοβαρά.
Οι απογοητεύσεις στον πολιτικό τομέα, με την πλήρη άρνηση της Βρετανίας να παραδεχθεί έστω και την ύπαρξη Κυπριακού ζητήματος, με την αδυναμία των εξαρτωμένων από την Αγγλία ελληνικών κυβερνήσεων να επιτύχουν ο,τιδήποτε και με τα πενιχρά αποτελέσματα των πρώτων συζητήσεων επί του Κυπριακού που έγιναν στους διαδρόμους των Ηνωμένων Εθνών, οδήγησαν στην τελική απόφαση για διεξαγωγή στην Κύπρο του σχεδιαζόμενου ένοπλου αγώνα.
Αφού πήρε την τελική έγκριση από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, που ήταν και ο βασικός χρηματοδότης των μέχρι τότε ενεργειών, ο Γρίβας αναχώρησε κρυφά από την Ελλάδα για την Κύπρο με καράβι.
Έφθασε στο νησί το βράδυ της 10/11/1954 κι αποβιβάστηκε μυστικά σε ερημική ακτή της Πάφου, κοντά στο χωριό Χλώρακα. Αμέσως άρχισε σκληρή εργασία για σύσταση μυστικής στρατιωτικής οργάνωσης.
Αρχισε η στρατολόγηση και η εκπαίδευση ανδρών και η στελέχωση της οργάνωσης, η οποία πήρε την ονομασία ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών).
Την ονομασία έδωσε ο Γρίβας, που για τον εαυτό του επέλεξε το εύστοχο και επιτυχές ψευδώνυμο Διγενής το όνομα του Βυζαντινού ήρωα των ακριτικών επών.
Διάρθρωση και στελέχωση:
Η ΕΟΚΑ οργανώθηκε από τον Γρίβα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ευέλικτη, να διακρίνεται από ικανότητα ταχείας δράσεως, να βασίζεται στην μυστικότητα και στην δυνατότητα να πλήττει στόχους εντελώς αναπάντεχα και να εξαφανίζεται αμέσως.
Παράλληλα, δόθηκε μεγάλη σημασία στον τομέα της ασφάλειας και στον τομέα συλλογής πληροφοριών για οτιδήποτε αφορούσε τον εχθρό.
Το απειροπόλεμο των Ελλήνων της Κύπρου, η γεωγραφική θέση του νησιού και η περιορισμένη έκτασή του, το ήμερο του τοπίου και η τεράστια υπεροχή του αντιπάλου, ήσαν οι βασικοί παράγοντες που καθιστούσαν δυσχερέστατο τον ένοπλο αγώνα, που δεν ήταν δυνατό παρά να πάρει τη μορφή ανταρτοπόλεμου.
Η ΕΟΚΑ άρχισε τη δράση της με μικρό αριθμό ανδρών και ελάχιστο οπλισμό, γρήγορα όμως αγκαλιάστηκε και βοηθήθηκε από τον λαό, οι δε τάξεις της πλήθυναν.
Εδιοικείτο αποκλειστικά από τον Γεώργιο Γρίβα, που ήταν ο αρχηγός της. Η Κύπρος χωρίστηκε στους ακόλουθους στρατιωτικούς τομείς που ο κάθε ένας είχε επί κεφαλής ένα τομεάρχη που υπαγόταν απ' ευθείας στον αρχηγό:
1. Λευκωσίας
2. Μόρφου
3. Ορεινής
4. Αμμοχώστου
5. Βαρωσίων
6. Καρπασίας
7. Λάρνακας
8. Λεμεσού
9. Κακοπετριάς - Γαλάτας
10. Πάφου
11. Κερύνειας
12. Κυθρέας.
2. Μόρφου
3. Ορεινής
4. Αμμοχώστου
5. Βαρωσίων
6. Καρπασίας
7. Λάρνακας
8. Λεμεσού
9. Κακοπετριάς - Γαλάτας
10. Πάφου
11. Κερύνειας
12. Κυθρέας.
Στις περιοχές των τομέων ιδρύθηκαν και δρούσαν μαχητικές ομάδες κρούσεως και δολιοφθορών, ενώ δημιουργήθηκαν. και δίκτυα συλλογής και αποστολής πληροφοριών, καθώς και δίκτυα συνδέσμων που μετέφεραν προς κάθε κατεύθυνση τα μηνύματα από και προς τον αρχηγό, εξασφάλιζαν την συνεχή επικοινωνία των τομεαρχών μεταξύ τους και με τον αρχηγό, και μεταξύ τομεαρχών και ομάδων κρούσεως.
Όσα από τα μέλη της ΕΟΚΑ επισημαίνονταν από τους Βρετανούς και διέφευγαν τη σύλληψη, καθώς και όσα δραπέτευαν από τα κρατητήρια και τις φυλακές, ανέβαιναν στα βουνά όπου εντάσσονταν στις αντάρτικες ομάδες. Η κάθε μια αντάρτικη ομάδα ήταν ολιγομελής, αποτελούμενη συνήθως από 4-6 άτομα, για λόγους καλύτερης απόκρυψης, ταχύτερης μετακίνησης και ευελιξίας.
Σε διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις που απαιτούσαν περισσότερους άνδρες, συνενώνονταν διάφορες ανταρτικές ομάδες που δρούσαν από κοινού.
Διοικητικά οι αντάρτικες ομάδες υπάγονταν σε περιοχές δράσης. Η κάθε περιοχή εδιοικείτο από ένα αρχηγό αντάρτικων ομάδων ο οποίος ήταν υπόλογος απ' ευθείας στον αρχηγό.
Και μεταξύ των αντάρτικων ομάδων λειτουργούσε ευρύ δίκτυο συνδέσμων που εξασφάλιζε τη συνεχή επικοινωνία των ομάδων με τον αρχηγό της περιοχής τους και του τελευταίου με τους άλλους αρχηγούς και με τον ίδιο τον αρχηγό της ΕΟΚΑ.
Λειτούργησαν οι ακόλουθες περιοχές αντάρτικων ομάδων:
1. Κύκκου
2. Μηλικουρίου - Γερακιών - Πεδουλά
3. Τηλλυρίας - Μαραθάσας
4. Σταυρού της Ψώκας
5. Πάφου - Χρυσοχούς
6. Πιτσιλιάς
7. Παραμύθας - Φασούλας
8. Αυδήμου - Κοιλανίου
9. Λάρνακας
10. Κακοπετριάς - Γαλάτας.
2. Μηλικουρίου - Γερακιών - Πεδουλά
3. Τηλλυρίας - Μαραθάσας
4. Σταυρού της Ψώκας
5. Πάφου - Χρυσοχούς
6. Πιτσιλιάς
7. Παραμύθας - Φασούλας
8. Αυδήμου - Κοιλανίου
9. Λάρνακας
10. Κακοπετριάς - Γαλάτας.
Παράλληλα είχε οργανωθεί και δίκτυο τροφοδοτών που εφοδίαζε τις αντάρτικες ομάδες με πολεμικό υλικό, τρόφιμα, ρουχισμό και άλλα αναγκαία είδη συντήρησής τους, κατασκευής κρησφυγέτων κλπ.
Οργάνωση του λαού:
Προς υποβοήθηση του έργου της ΕΟΚΑ θεωρήθηκε απαραίτητη η οργάνωση του πληθυσμού από την αρχή. Προς τούτο, σε όλα σχεδόν τα χωριά καθώς και στις πόλεις δημιουργήθηκαν ολιγομελείς πυρήνες, που, με τη σειρά τους, προχώρησαν στη μυστική στρατολόγηση ανδρών.
Παράλληλα, οργανώθηκε η νεολαία με την ίδρυση της ΑΝΕ (Αλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ), οργάνωση που είχε δική της διοίκηση η οποία και πάλι υπαγόταν απ' ευθείας στον αρχηγό της ΕΟΚΑ.
Από την αρχή, ο Γρίβας απέκλεισε τη συμμετοχή κομμουνιστών στις τάξεις της ΕΟΚΑ, η οποία ήταν και παρέμεινε οργάνωση της Δεξιάς. Όπως αναφέρει ο Γρίβας (Χρονικόν Αγώνος ΕΟΚΑ, Λευκωσία, 1972, σ.3), η στρατολογία των μελών της ΕΟΚΑ γινόταν με πολλή προσοχή.
Για τα άτομα που επελέγοντο γινόταν διακρίβωση των φρονημάτων τους, της ικανότητας και του βαθμού εχεμύθειάς τους, και στη συνέχεια γινόταν η μύησή τους. Τέλος, αποφασιζόταν η εισδοχή τους στην οργάνωση, οπότε έδιναν τον όρκο.
Εφιστάτο ιδιαίτερα η προσοχή τους στο ότι εάν τα μέλη παρέβαιναν τον όρκο τους, θα εκτελούνταν.
Ο όρκος, που δινόταν στο όνομα της αγίας Τριάδος, αποτελείτο από 7 άρθρα που πρόβλεπαν:
1. Αγώνα με όλες τις δυνάμεις για απελευθέρωση της Κύπρου.
2. Απαγόρευση εγκατάλειψης του αγώνα, παρά μόνο ύστερα από διαταγή του αρχηγού.
3. Απόλυτη πειθαρχία στις διαταγές του αρχηγού.
4. Απόλυτη εχεμύ8εια σε περίπτωση σύλληψης και βασανισμών.
5. Τήρηση μυστικότητας για ό,τι αφορούσε την οργάνωση.
6. Αποκλεισμός πράξεων για ιδιοτελή ή κομματικά συμφέροντα.
7. Εάν κάποιος παρέβαινε τον όρκο, θα ήταν άτιμος και άξιος κάθε τιμωρίας.
Οικονομικοί πόροι, δαπάνες:
Όπως ο ίδιος ο Γρίβας αναφέρει (Χρονικόν...σ. 624), καθ' όλη την διάρκεια του 4ετούς αγώνα η ΕΟΚΑ δαπάνησε χρηματικό ποσόν περί τις 140.000 λίρες. Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού αυτού κατεβλήθη από την Εκκλησία, με μηνιαίες εισφορές μέσω του ηγουμένου του μοναστηριού Κύκκου στον ταμία της οργάνωσης.
Ο ταμίας απέσυρε κάθε μήνα ποσόν που ενέκρινε ο ίδιος ο Γρίβας βάσει προϋπολογισμών και με τήρηση λογιστικών βιβλίων.
Ακαθόριστο χρηματικό ποσόν εστάλη και από τον τότε υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδος Ευάγγελο Αβέρωφ μέσω της ελληνικής πρεσβείας της Λευκωσίας.
Για λόγους ασφάλειας, ο Γρίβας απαγόρευσε αυστηρά την είσπραξη από μέλη της ΕΟΚΑ οιωνδήποτε εισφορών από ιδιώτες ή οργανισμούς, από εράνους ή από οποιαδήποτε άλλη πηγή.
Το ποσόν που δαπανήθηκε είχε χρησιμοποιηθεί για συντήρηση των μαχητικών ομάδων, την αγορά οπλισμού και άλλου υλικού, τη συντήρηση οικογενειών καταζητούμενων ανταρτών και βοήθεια προς τις οικογένειες των νεκρών του αγώνα.
Ωστόσο κοντά στο χρηματικό αυτό ποσόν που δαπανήθηκε, θα πρέπει να προστεθεί η τεράστια βοήθεια του λαού προς την ΕΟΚΑ σε είδη αντί σε χρήματα, όπως ρουχισμός, τρόφιμα, υλικά για κατασκευές κρησφύγετων κλπ. Μεγάλη εις είδος βοήθεια πρόσφεραν στους αντάρτες και τα μοναστήρια.
Οπλισμός:
Ο αρχικός οπλισμός της ΕΟΚΑ είχε συγκεντρωθεί στην Ελλάδα και ήταν υλικό που ανήκε πιο πριν στην οργάνωση Χ που είχε ιδρύσει εκεί ο Γρίβας.
Εστάλη στην Κύπρο με δυο θαλάσσιες αποστολές, από τις οποίες παρελήφθη η πρώτη τον Μάρτη του 1954, ενώ η δεύτερη χάθηκε με τη σύλληψη του ιστιοφόρου "ʼγιος Γεώργιος" στις 25/1/1955 από τους Βρετανούς.
Αργότερα εστάλησαν, πάλι από την Ελλάδα, μικρές ποσότητες πολεμικού υλικού.
Στις 22/1/1956 η ΕΟΚΑ κατέσχε περί τα 800 κυνηγετικά όπλα από πολίτες. Πιο ύστερα, άρχισε να αποστέλλεται στρατιωτικό υλικό από την Ελλάδα μέσα σε βαλίτσες που περνούσαν από το τελωνείο της Λεμεσού στο οποίο είχε οργανωθεί για το σκοπό αυτό ειδική ομάδα τελωνειακών υπαλλήλων.
Μικρότερες αποστολές έφθαναν με το ταχυδρομείο.
Παράλληλα η ΕΟΚΑ οργάνωσε εργαστήρια κατασκευής πολεμικού υλικού (κυρίως βομβών διαφόρων τύπων με υλικά τα οποία κυκλοφορούσαν στην αγορά) που λειτούργησαν σε διάφορα μέρη της Κύπρου, ενώ άλλα εργαστήρια ειδικεύτηκαν στην επιδιόρθωση οπλισμού.
Διάφορες μικρές ποσότητες όπλων εξασφαλίζονταν με υφαρπαγή τους από τον αντίπαλο.
Πολιτική Επιτροπή:
Σκοπεύοντας στην καθολική συμμετοχή του λαού στον αγώνα και την περαιτέρω οργάνωση του εσωτερικού μετώπου, ο Γρίβας ίδρυσε το 1956 την Πολική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνος (ΠΕΚΑ) τους σκοπούς της οποίας καθόρισε ο ίδιος ως εξής:
1. Συντονισμός πολιτικού και στρατιωτικού αγώνα.
2. Διατήρηση αρραγούς εσωτερικού μετώπου.
3. Εξύψωση του ηθικού του λαού.
4. Καταπολέμηση της εχθρικής προπαγάνδας.
Τακτική:
Για διάφορους σοβαρούς λόγους, ένα ένοπλο επαναστατικό κίνημα στην Κύπρο αντιμετώπιζε ανυπέρβλητα σχεδόν προβλήματα. Οι κυριότεροι από τους λόγους αυτούς ήσαν:
α) Ο νησιώτικος χαρακτήρας της Κύπρου και η γεωγραφική της θέση, που εμπόδιζε την ύπαρξη βάσεων των ανταρτών ή την διείσδυση οποιασδήποτε βοήθειας από γειτονικές χώρες.
β) Η περιορισμένη έκταση του νησιού και το ήμερο του τοπίου, που δεν παρείχε επαρκή απόκρυψη των ανταρτών σε αχανείς ή απρόσιτες εκτάσεις.
γ) Το απειροπόλεμο των ιδίων των Κυπρίων, σε συνδυασμό με τον πράο και φιλήσυχο χαρακτήρα τους που πολύ απείχε από του να μετατραπούν σε πολεμιστές.
δ) Η συντριπτική υπεροχή του αντιπάλου (των Βρετανών) σε έμψυχο και άψυχο υλικό.
Οργανώνοντας την ΕΟΚΑ, ο αρχηγός της Γεώργιος Γρίβας έλαβε πολύ σοβαρά υπ' όψιν τους πιο πάνω παράγοντες, που πέτυχε ώς ένα πολύ μεγάλο βαθμό να τους εξουδετερώσει ή αντισταθμίσει,
αντιπαραβάλλοντας:
1) Μια μορφή ανταρτοπόλεμου που βασιζόταν στη γρήγορη μετακίνηση , στα αστραπιαία και αιφνιδιαστικά κτυπήματα και στην ταχεία εξαφάνιση.
2) Την αποφυγή κατά μέτωπον επιθέσεων και γενικής αντιπαράταξης προς τον εχθρό.
3) Την μαζική συμμετοχή του λαού, που με συνεχείς διαδηλώσεις, παναπεργίες, ή ακόμη και παθητική αντίσταση, απασχολούσε μόνιμα μεγάλες δυνάμεις του αντιπάλου.
4) Την καλλιέργεια αγωνιστικού φρονήματος και την εξύψωση του ηθικού των αγωνιστών αλλά και ολόκληρου του λαού.
5) Την αυστηρή πειθαρχία και την αμείλικτη τιμωρία όλων εκείνων που είτε πρόδιδαν μυστικά της ΕΟΚΑ, είτε απέφευγαν να εκτελέσουν την αποστολή τους και το καθήκον τους.
Η τακτική αυτή του συνταγματάρχη Γεωργίου Γρίβα απεδείχθη ικανοποιητική και κατέστησε την ΕΟΚΑ υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη που απασχολούσε μόνιμα πέραν των 20.000 ανδρών των βρετανικών δυνάμεων ασφαλείας.
Ωστόσο το απειροπόλεμο των ανδρών της ΕΟΚΑ ήταν μια από τις βασικές αιτίες των απωλειών που η οργάνωση είχε κατά τα 4 χρόνια της αγωνιστικής της δραστηριότητας, σε έμψυχο υλικό.
Οι περισσότεροι από τους άνδρες της οργάνωσης που έπεσαν, χάθηκαν ακριβώς εξ αιτίας της πολεμικής τους απειρίας: είτε από έκρηξη βομβών που κατασκεύαζαν, τοποθετούσαν ή μετέφεραν, είτε από ανεπαρκή μέτρα ασφαλείας, είτε σε συγκρούσεις προς τον εχθρό κατά τις οποίες η ανεπαρκής εκπαίδευσή τους τους καθιστούσε ευάλωτους στα αγγλικά πυρά.
Παρά ταύτα, πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις της ΕΟΚΑ χαρακτηρίστηκαν από πράξεις ανδρείας και ηρωισμού.
Κυριότερες δραστηριότητες:
Αρχικά η ΕΟΚΑ ιδρύθηκε με σκοπό τη διενέργεια μικρής εκτάσεως στρατιωτικών επιχειρήσεων, κυρίως δε ενεργειών δολιοφθοράς σε άψυχους αγγλικούς στόχους στην Κύπρο, για δημιουργία θορύβου που ενδεχομένως θα υποβοηθούσε τις πολιτικές ενέργειες του αρχιεπισκόπου Μακαρίου για τη λύση του Κυπριακού ζητήματος.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στους αρχικούς σκοπούς της ΕΟΚΑ δεν περιλαμβανόταν το αίτημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, πράγμα που δεν αναφερόταν ούτε στην πρώτη προκήρυξη του Γρίβα που κυκλοφόρησε την 1/4/1955, μέρα έναρξης του ένοπλου αγώνα.
Και τούτο, γιατί οι πολιτικοί χειρισμοί ανήκαν στον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον οποίο ο Γρίβας αναγνώριζε αρχικά ως ανώτερο του και ως τον άνθρωπο εκείνο ο οποίος του ενεπιστεύθη την διεξαγωγή του αγώνος
( Η τρομοκρατία εν Κύπρω - Το ημερολόγιον του Γρίβα, έκδοση 1957 από τους ʼγγλους του ανευρεθέντος ημερολογίου, καταχώρηση ημερ. 2/4/1955).
Στη συνέχεια όμως, μετά το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον κυβερνήτη Χάρτιγκ (τέλος 1955 - αρχές 1956), της εξορίας του πρώτου από τον δεύτερο (9/3/1956) και των μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων του Χάρτιγκ κατά της ΕΟΚΑ, η οργάνωση ξέφυγε από τις αρχικές δραστηριότητές της (δολιοφθορές) και ανταπέδωσε τα πλήγματα, αναγκασμένη πια να αναμετρηθεί με τους Βρετανούς.
Ο ίδιος ο Γρίβας (Απομνημονεύματα/ διαχωρίζει τον τετραετή αγώνα της ΕΟΚΑ στις ακόλουθες φάσεις:
α) Από την έναρξή του μέχρι την άφιξη του Χάρτιyκ (1/4/1955 - 3/10/1955).
β) Από την άφιξη του Χάρτιγκ μέχρι την εξορία του Μακαρίου (3/10/1955 - 9/3/1956).
γ) Από την εξορία του Μακαρίου μέχρι την πρώτη εκεχειρία (9/3/1956 - 16/8/1956).
δ) Από την πρώτη μέχρι την δεύτερη εκεχειρία ( 17/8/1956 - 14/3/1957).
ε) Από τη δεύτερη εκεχειρία μέχρι την αντικατάσταση του Χάρτιγκ (15/3/1957 - 6/11/1957).
στ) Από την αναχώρηση του Χάρτιγκ μέχρι την ανακοίνωση του σχεδίου Μακμίλλαν (7/11/1951 - 19/7/1958).
ζ) Από την ανακοίνωση του σχεδίου μέχρι τη συζήτηση του Κυπριακού στον ΟΗΕ (20/7/1958 - 25/11/1958).
η) Από την συζήτηση στον ΟΗΕ μέχρι την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου (25/11/1958- 19/2/1959).
Κατά την πρώτη φάση, η δράση της ΕΟΚΑ ήταν κυρίως δολιοφθορές, μια απόπειρα κατά της ζωής του Αγγλου κυβερνήτη και σποραδικές επιθέσεις, ταυτόχρονα δε διαδηλώσεις και παναπεργίες.
Κατά τη δεύτερη φάση, στήνονται ενέδρες και διεξάγεται η μεγάλη μάχη στην περιοχή του χωριού Σπήλια, συνεχίζονται οι δολιοφθορές, οργανώνεται η νεολαία και αναδιοργανώνεται η ΕΟΚΑ.
Κατά την τρίτη φάση, εφαρμόζονται μεγάλης κλίμακας τρομοκρατικά μέτρα του αγγλικού στρατού και επιχειρήσεις του Χάρτιγκ κατά της ΕΟΚΑ, κυρίως στην περιοχή Κύκκου.
Η ΕΟΚΑ αντεπιτίθεται, γίνεται ακόμη και απόπειρα κατά του Χάρτιγκ, ενώ φθάνει στην Κύπρο ο συνταγματολόγος λόρδος Ράντκλιφ που αποτυγχάνει να προωθήσει την ιδέα εφαρμογής ενός συντάγματος.
Μαζική συμμετοχή του λαού σε διαδηλώσεις και παναπεργίες.
Κατά την τέταρτη φάση, η ΕΟΚΑ επαναλαμβάνει τις επιθέσεις της μετά την αποτυχία της προσπάθειας για εκεχειρία.
Δημοσιεύεται από τους Βρετανούς το ημερολόγιο του Γρίβα που ανευρέθη και το οποίο, μεταξύ άλλων, ενοχοποιούσε και τον Μακάριο.
Η Κύπρος χρησιμοποιείται ως ορμητήριο των Αγγλογάλλων κατά της Αιγύπτου (εισβολή στο Σουέζ). Η ΕΟΚΑ προπαρασκευάζεται για μακρόχρονη δράση. Οι επιθέσεις των Αγγλων και οι αντεπιθέσεις της ΕΟΚΑ συνεχίζονται.
Οι Τουρκοκύπριοι αρχίζουν να προβάλλουν έντονα το αίτημα για διχοτόμηση της Κύπρου. Σε μάχες σκοτώνονται ο Μάρκος Δράκος, ο Μιχαήλ Γεωργάλλας και ο Γρηγόρης Αυξεντίου.
Κατά την πέμπτη φάση, αρχίζει η παθητική αντίσταση του λαού. Η ΕΟΚΑ περιορίζει τη δράση της προκειμένου να δημιουργηθεί ευνοϊκό κλίμα για απελευθέρωση του Μακαρίου που κρατείται στις Σεϋχέλλες.
Ο Μακάριος απελευθερώνεται. Αναπτύσσεται στην Κύπρο δράση εξτρεμιστών Τουρκοκυπρίων που συνεργάζονται με τους Βρετανούς.
Κατά την έκτη φάση, η δράση της ΕΟΚΑ περιορίζεται και πάλι, κυρίως σε ενέργειες δολιοφθορών. Στην Κύπρο αναλαμβάνει νέος κυβερνήτης ο σερ Χιού Φούτ, που ζητά να συναντηθεί με τον Γρίβα.
Το Κυπριακό ζήτημα συζητείται σε πολλά παρασκηνιακά επίπεδα. Εκδηλώνεται μεγάλης κλίμακας οργανωμένη επίθεση των Τουρκοκυπρίων κατά των Ελληνοκυπρίων και των περιουσιών τους.
H ΕΟΚΑ επαναρχίζει την δράση της, ενώ επαναρχίζουν και οι μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις των Βρετανών κατά της ΕΟΚΑ.
Κατά την έβδομη φάση, συνεχίζονται οι επιθέσεις των Τουρκοκυπρίων, τους οποίους τώρα κτυπά η ΕΟΚΑ. Οι Αγγλοι κατορθώνουν να δημιουργήσουν στην Κύπρο συνθήκες διακοινοτικής διαμάχης.
Σε μάχη σκοτώνονται οι τέσσερις ήρωες του αχυρώνα του Λιοπετρίου. Η ΕΟΚΑ διενεργεί μεγάλες επιθέσεις κατά των Βρετανών. Στο Δίκωμο σκοτώνεται ο Κυριάκος Μάτσης. Αρχίζει η διαφωνία ως προς το πολιτικό μέλλον της Κύπρου, μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα.
Κατά την όγδοη και τελευταία φάση του αγώνα, η ΕΟΚΑ περιορίζει τη δράση της, όπως την περιορίζουν και οι Βρετανοί και οι Τούρκοι.
Οι παρασκηνιακές ζυμώσεις οδηγούν στην επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στη Ζυρίχη, που προσυπογράφεται και από τους λοιπούς ενδιαφερομένους (Ελληνοκυπρίους, Τουρκοκυπρίους και Βρετανούς) στο Λονδίνο.
Η Κύπρος καθίσταται πια ανεξάρτητη Δημοκρατία.
Το τέλος του αγώνα:
Καθ' όλο το χρονικά διάστημα της αγγλικής κατοχής της Κύπρου, αίτημα των Ελλήνων κατοίκων του νησιού ήταν η απόδοσή του στην Ελλάδα, με την οποία απαιτούσαν την ένωση.
Είναι αυτονόητο ότι ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ είχε ως στόχο του την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Από την άποψη αυτή, ο αγώνας εκείνος δεν δικαιώθηκε.
Αντί της ενώσεως, τόσο η Ελλάδα όσο και οι Έλληνες της Κύπρου αναγκάστηκαν να αποδεχθούν τη λύση της ανεξαρτησίας, και μάλιστα μιας ανεξαρτησίας με πολλές δεσμεύσεις και με αρκετά προνόμια για τους Βρετανούς, αλλά και εμπεριέχουσας το σπέρμα της διχοτόμησης.
Η μεγάλη αυτή υποχώρηση αποτελεί πολιτική νίκη της Αγγλίας και της Τουρκίας σε βάρος του Ελληνισμού.
Οι λόγοι για την πολιτική ελληνική ήττα οφείλονται:
α) Στην πολιτική ανωριμότητα των Ελλήνων και των Ελληνοκυπρίων, σε αντίθεση προς την πολιτική ικανότητα των Βρετανών.
β) Στην εξάρτηση, σ' ένα πολύ μεγάλο βαθμό, της Ελλάδος από τους Βρετανούς και τους λοιπούς δυτικούς συμμάχους της, πράγμα που δεν της επέτρεψε να παράσχει ουσιαστική βοήθεια στους Έλληνες της Κύπρου ή και να προασπίσει σε ικανοποιητικά βαθμό τα δίκαια και δικαιώματα του Ελληνισμού.
γ) Στην υποτίμηση του τουρκικού παράγοντα.
δ) Στα αγγλικά συμφέροντα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα όπως αυτά διαφοροποιήθηκαν μετά το 1956, οπότε οι Αγγλοι υποχώρησαν από την Εγγύς Ανατολή προς τα δυτικά, απέτυχαν και στο Σουέζ, και η Κύπρος κατέστη πλέον το "προκεχωρημένο φυλάκιο" τους στην περιοχή.
α) Στην πολιτική ανωριμότητα των Ελλήνων και των Ελληνοκυπρίων, σε αντίθεση προς την πολιτική ικανότητα των Βρετανών.
β) Στην εξάρτηση, σ' ένα πολύ μεγάλο βαθμό, της Ελλάδος από τους Βρετανούς και τους λοιπούς δυτικούς συμμάχους της, πράγμα που δεν της επέτρεψε να παράσχει ουσιαστική βοήθεια στους Έλληνες της Κύπρου ή και να προασπίσει σε ικανοποιητικά βαθμό τα δίκαια και δικαιώματα του Ελληνισμού.
γ) Στην υποτίμηση του τουρκικού παράγοντα.
δ) Στα αγγλικά συμφέροντα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα όπως αυτά διαφοροποιήθηκαν μετά το 1956, οπότε οι Αγγλοι υποχώρησαν από την Εγγύς Ανατολή προς τα δυτικά, απέτυχαν και στο Σουέζ, και η Κύπρος κατέστη πλέον το "προκεχωρημένο φυλάκιο" τους στην περιοχή.
Η εξέλιξη αυτή τους εμπόδισε από του να δεχθούν την παραχώρηση πλήρους ελευθερίας στην Κύπρο, που θα ξέφευγε έτσι, ενδεχομένως, του ελέγχου των δυτικών.
ε) Στην επέκταση της επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
ε) Στην επέκταση της επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Με τα πιο πάνω δεδομένα, οι ρυθμιστικές συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου επεβλήθησαν στον κυπριακό Ελληνισμό. Μετά την υπογραφή των συμφωνιών από τον Μακάριο στο Λονδίνο, ο τελευταίος, παράλληλα προς ενέργειες του υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδος Ευάγγελου Αβέρωφ, κατέβαλε προσπάθεια να πεισθεί ο Γρίβας, που κατέστη, στο μεταξύ, παντοδύναμος στο νησί, να διατάξει κατάπαυση του αγώνα.
Αφού ρυθμίστηκαν διάφορα θέματα που αφορούσαν την ασφάλεια των ανταρτών της ΕΟΚΑ και του ιδίου, ο Γρίβας εξέδωσε διαταγή στις 9/3/1959, με την οποία διάτασσε την κατάπαυση του αγώνα. Λίγο αργότερα αναχώρησε για την Αθήνα, όπου του επεφυλάχθη αποθεωτική υποδοχή.
Το ήθος του αγώνα. Πεσόντες:
Τα μέλη της ΕΟΚΑ, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, διακρίθηκαν για τον πατριωτισμό και την ανιδιοτέλειά τους. Ήσαν άνθρωποι που χαρακτηρίζονταν από αγνά ιδανικά και αφοσίωση προς την Ελλάδα και που οι περισσότεροι δεν διέθεταν άλλα εφόδια απ' αυτά, όμως αυτά ακριβώς ήσαν εκείνα που απεδείχθησαν απαραίτητα.
Μεταξύ των πεσόντων αγωνιστών της ΕΟΚΑ, φωτεινές μορφές στάθηκαν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο Κυριάκος Μάτσης, ο Μάρκος Δράκος, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο Χαράλαμπος Μούσκος, ο Χρίστος Τσιάρτας, ο Μιχαλάκης Παρίδης, ο Φώτης Πίττας, ο Ηλίας Παπακυριακού, o Σάββας Ροτσίδης, ο Χρίστος Σαμάρας, ο Σταύρος Στυλιανίδης, ο Μιχαήλ Καραολής, ο Στυλιανός Λένας, ο Μιχαήλ Γεωργάλλας και άλλοι.
Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι πλάι στον ηρωισμό των μαχητών της ΕΟΚΑ στάθηκε και η προδοσία, η οποία πάντοτε συντροφεύει την δόξα σε όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
Η σύλληψη ή και ο θάνατος αρκετών ηρώων της ΕΟΚΑ οφείλονται σε προδοσίες, που έγιναν είτε για χρήματα, είτε επειδή μερικοί αγωνιστές δεν άντεξαν στα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν μετά τη σύλληψή τους.
Μεταξύ άλλων, στην πρώτη περίπτωση οφείλεται ο ηρωικός θάνατος του Γρηγόρη Αυξεντίου, στη δεύτερη ο επίσης ηρωικός θάνατος των τεσσάρων του αχυρώνα στο Λιοπέτρι.
Η στάση της Αριστεράς:
Η ΕΟΚΑ ήταν δημιούργημα της κυπριακής Δεξιάς. Ο αρχηγός της Γεώργιος Γρίβας απέκλεισε τη συμμετοχή σ' αυτήν των Κυπρίων κομμουνιστών, ο δε αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν διαφώνησε σ' αυτό.
Από την δική της πλευρά, η οργανωμένη κυπριακή Αριστερά, που ήταν ταγμένη υπέρ μιας ειρηνικής διευθέτησης του Κυπριακού, αντιτάχθηκε αρχικά στη δράση της ΕΟΚΑ και η ηγεσία του ΑΚΕΛ ονόμασε τα μέλη της οργάνωσης του Γρίβα "βαρελλότους", "ψευτοδιγενήδες" κλπ.
Πολύ περισσότερο, οι Κύπριοι κομμουνιστές, έστω κι αν τους δινόταν η ευκαιρία, δεν ήσαν διατεθειμένοι να συμμετάσχουν σε μια επαναστατική οργάνωση της Δεξιάς, της οποίας μάλιστα αρχηγός ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, γνωστός από την αντικομμουνιστική δράση του στην Ελλάδα πιο πριν.
Τον Γρίβα, εξάλλου, προσπάθησε να πλήξει στην Κύπρο, αποκαλύπτοντας την ταυτότητα του "Διγενή", ο αρχηγός του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας Νίκος Ζαχαριάδης.
Κατά τη διάρκεια του τετραετούς ένοπλου αγώνα στην Κύπρο, ο αρχηγός της ΕΟΚΑ προσπάθησε να χτυπήσει και τους Ελληνοκυπρίους κομμουνιστές, όπως προσπάθησε να δημιουργήσει και συνθήκες κατά τις οποίες θα ήταν ανύπαρκτος ή εντελώς περιορισμένος ο ρόλος των Κυπρίων κομμουνιστών μετά την απελευθέρωση του νησιού.
Η αντιπαράθεση της ΕΟΚΑ προς το ΑΚΕΛ κατά τη διάρκεια του αγώνα οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον αντίκτυπο που είχε στην Κύπρο ο μόλις προ ολίγου τερματισθείς εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα.
Αναγνώριση της ΕΟΚΑ:
Η 1η Απρίλη τιμάται ως εθνική επέτειος από τους Έλληνες της Κύπρου, σαν η μέρα έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ. Τον Γενάρη του 1986 κατετέθη στην κυπριακή Βουλή σχέδιο νόμου με το οποίο η ΕΟΚΑ αναγνωρίζεται επίσημα ως η απελευθερωτική οργάνωση της Κύπρου.
Μπορείτε
να κατεβάσετε το βιβλίο της διακεκριμένης Ελληνο-κύπριας
δημοσιογράφου και ερευνήτριας κας Φανούλας Αργυρού. Το βιβλίο αυτό είναι
ένα συνολικό ντοκουμέντο από τα Βρετανικά Αρχεία για το πως κατέστρεψαν
την Κύπρο.
